Terapia njohëse dhe e sjelljes (CBT) - Çfarë është?

Terapia njohëse dhe e sjelljes (CBT) është një lloj i trajtimit psikoterapeutik. Kjo terapi i ndihmon njerëzit të mësojnë se si të identifikojnë dhe ndryshojnë modelet shqetësuese të mendimit që kanë një ndikim negativ në sjelljen dhe emocionet.

Çfarë do të trajtohet në këtë artikull:

Çfarë është terapia njohëse dhe e sjelljes?
Llojet e terapisë njohëse dhe të sjelljes
Teknikat e CBT
Si ndihmon terapia njohëse dhe e sjelljes?
Përfitimet e CBT
Efektiviteti i terapisë njohëse dhe të sjelljes
Gjërat për t’u marrë parasysh për CBT

1. Çfarë është terapia njohëse dhe e sjelljes?

Terapia njohëse dhe e sjelljes përqendrohet në ndryshimin e mendimeve negative automatike që mund të kontribuojnë dhe përkeqësojnë gjëndjet emocionale, depresionin, ankthin etj.

Është një formë e njohur gjerësisht dhe efektive e psikoterapisë që fokusohet në ndihmën e individëve të kuptojnë lidhjen midis mendimeve, emocioneve dhe sjelljeve të tyre.

CBT bazohet në idenë se mendimet tona ndikojnë në ndjenjat dhe veprimet tona.

Këto mendime negative spontane kanë një ndikim të dëmshëm në gjendjen shpirtërore. Përmes CBT, këto mendime identifikohen, sfidohen dhe zëvendësohen me mendime më objektive, realiste.

2. Llojet e terapisë njohëse dhe të sjelljes

Terapia kognitive dhe e sjelljes (CBT) përfshin disa qasje ose variacione specifike që fokusohen në teknikat njohëse dhe të sjelljes. Disa lloje të zakonshme të terapive njohëse dhe të sjelljes përfshijnë:

Terapia e sjelljes racionale emocionale (REBT)

REBT, e zhvilluar nga Albert Ellis, thekson identifikimin dhe sfidimin e besimeve irracionale që kontribuojnë në shqetësimin emocional. Synon të zëvendësojë mendimet irracionale me besime më racionale dhe përshtatëse.

Terapia kognitive (CT)

Terapia njohëse, e zhvilluar nga Aaron Beck, fokusohet në identifikimin dhe modifikimin e modeleve negative ose të shtrembëruara të të menduarit që kontribuojnë në vështirësitë emocionale. I ndihmon individët të zhvillojnë të menduarit më realist dhe të ekuilibruar.

Terapia e përpunimit njohës (CPT)

CPT është një lloj terapie njohëse që përdoret kryesisht për individët me çrregullim të stresit post-traumatik (PTSD). Ai i ndihmon individët të përpunojnë dhe sfidojnë besimet negative që lidhen me përvojat traumatike.

Terapia e sjelljes dialektike (DBT)

DBT, e zhvilluar nga Marsha M. Linehan, është projektuar për të ndihmuar individët me çrregullim të personalitetit kufitar të menaxhojnë emocionet e forta dhe sjelljet vetë-shkatërruese. Ai kombinon teknikat kognitive-sjellëse me ndërgjegjësimin dhe strategjitë e bazuara në pranim.

Terapia e pranimit dhe angazhimit (ACT)

ACT përqendrohet në pranimin e mendimeve dhe emocioneve të vështira duke ndërmarrë veprime që përputhen me vlerat personale. Ai synon të ndihmojë individët të zhvillojnë fleksibilitet psikologjik dhe të zvogëlojnë ndikimin e mendimeve shqetësuese.

Aktivizimi i sjelljes (BA)

Aktivizimi i sjelljes fokusohet në rritjen e angazhimit në aktivitete shpërblyese dhe pozitive për të lehtësuar simptomat e depresionit. Ai synon të kundërshtojë tërheqjen dhe pasivitetin, të cilat mund të kontribuojnë në simptomat e depresionit.

Parandalimi i ekspozimit dhe reagimit (ERP)

ERP është një formë terapie që përdoret zakonisht për individët me çrregullim obsesiv-kompulsiv (OCD). Ai përfshin ekspozimin e individëve ndaj situatave ose shkaktarëve të frikës, ndërsa parandalon reagimin e zakonshëm kompulsiv, duke ndihmuar kështu në uljen e ankthit dhe thyerjen e ciklit të OCD.

Terapia konjitive e bazuar në ndërgjegje (MBCT)

MBCT kombinon elementet e terapisë njohëse me praktikat e ndërgjegjes. Shpesh përdoret për të parandaluar rikthimin e depresionit tek individët dhe i mëson individët të vëzhgojnë mendimet dhe emocionet e tyre pa gjykuar.

Këto janë vetëm disa shembuj të terapive njohëse dhe të sjelljes. Çdo terapi ka fokusin dhe teknikat e saj unike, por të gjitha ato ndajnë qëllimin e përbashkët për të ndihmuar individët të identifikojnë dhe modifikojnë mendimet, emocionet dhe sjelljet problematike për të përmirësuar mirëqenien e tyre.

Vlen të përmendet se terapistët shpesh integrojnë qasje të ndryshme bazuar në nevojat e individit dhe qëllimet e trajtimit.

3. Teknikat e CBT

Terapia njohëse dhe e sjelljes CBT përfshin një sërë teknikash dhe qasjesh që përdoren për të trajtuar shqetësimet: Këtu janë disa teknika të përdorura zakonisht në CBT:

Ristrukturimi kognitiv

Kjo teknikë fokusohet në identifikimin dhe sfidimin e mendimeve/besimeve negative ose irracionale. Individët mësojnë të njohin shtrembërimet në të menduarin e tyre. P.sh. mbipërgjithësimi ose katastrofimi, dhe i zëvendësojnë ato me mendime më të balancuara dhe realiste.

Aktivizimi i sjelljes

Kjo teknikë synon të rrisë angazhimin në aktivitete pozitive dhe shpërblyese. Duke planifikuar dhe marrë pjesë në aktivitete të këndshme dhe kuptimplote, ulen ndjenjat e depresionit, motivimit të ulët dhe shmangies.

Terapia e ekspozimit

Shpesh përdoret në trajtimin e çrregullimeve të ankthit. Terapia e ekspozimit përfshin ekspozimin gradual të individëve ndaj situatave ose objekteve të frikshme. Kjo i ndihmon ata të përballen dhe të menaxhojnë ankthin e tyre ndërsa mësojnë se frika e tyre nuk kanë gjasa të ndodh.

Regjistrimet e mendimit

Regjistrimet e mendimit përdoren për të regjistruar dhe analizuar mendimet që lidhen me situata ose ngjarje specifike. Duke ekzaminuar provat pro dhe kundër mendimeve të tyre, individët mund të fitojnë një perspektivë më objektive dhe të sfidojnë modelet e të menduarit negativ.

Aftësitë për zgjidhjen e problemeve

CBT u mëson individëve teknika efektive të zgjidhjes së problemeve për të adresuar vështirësitë praktike në jetën e tyre. Kjo përfshin identifikimin e problemit, gjenerimin e zgjidhjeve të mundshme, vlerësimin e tyre të mirat dhe të këqijat dhe zbatimin e zgjidhjes më të përshtatshme.

Teknikat e relaksimit

Ushtrimet relaksuese, të tilla si frymëmarrja e thellë, relaksimi progresiv i muskujve ose imazhet e drejtuara, mund t’i ndihmojnë individët të menaxhojnë stresin, ankthin dhe tensionin fizik. Këto teknika nxisin relaksimin dhe ndjenjën e qetësisë.

Trajnimi i aftësive sociale

Kjo teknikë fokusohet në përmirësimin e aftësive ndërpersonale dhe komunikimit. Individët mësojnë teknika efektive për të shprehur veten, dëgjimin aktiv, këmbënguljen dhe zgjidhjen e konflikteve.

Ekspozimi i shkallëzuar

Kjo teknikë përdoret për të trajtuar sjelljet e shmangies duke i ekspozuar gradualisht dhe sistematikisht individët ndaj situatave ose stimujve të frikësuar. Ndihmon në desensibilizimin e individëve ndaj frikës së tyre dhe në ndërtimin e besimit në menaxhim dhe kontrroll.

Është e rëndësishme të theksohet se CBT është një qasje fleksibël dhe terapistët mund të përshtatin teknikat për t’iu përshtatur nevojave dhe qëllimeve individuale. Për më tepër, CBT shpesh përfshin detyrat e shtëpisë dhe praktikën e rregullt jashtë seancave të terapisë për të përforcuar të mësuarit dhe zhvillimin e aftësive.

4. Si ndihmon terapia njohëse dhe e sjelljes?

Terapia konjitive e sjelljes (CBT) mund të jetë e dobishme për një gamë të gjerë shqetësimesh të shëndetit mendor dhe vështirësive emocionale. Disa nga fushat e përbashkëta ku CBT mund të jetë e dobishme përfshijnë:

Depresioni

CBT mund të ndihmojë individët të identifikojnë dhe sfidojnë modelet negative të mendimit dhe sjelljet që lidhen me depresionin. Fokusohet në promovimin e të menduarit më pozitiv dhe përshtatës, përmirësimin e aftësive përballuese dhe rritjen e angazhimit në aktivitete shpërblyese.

Çrregullimet e ankthit

CBT është efektive në trajtimin e çrregullimeve të ankthit, të tilla si çrregullimi i ankthit të përgjithësuar, ankthi social, atak paniku dhe fobitë specifike. Trajton mendimet, besimet dhe sjelljet e shmangies përmes teknikave si ristrukturimi kognitiv, terapia e ekspozimit dhe trajnimi i relaksimit.

Çrregullimi i stresit post-traumatik (PTSD)

CBT, duke përfshirë qasjet e përqendruara te trauma si Terapia e Përpunimit Njohës (CPT) dhe Ekspozimi i zgjatur (PE), mund t’i ndihmojë individët të përpunojnë përvojat e stresit post traumatik, të sfidojnë besimet negative dhe të reduktojnë simptomat e PTSD.

Çrregullimi obsesiv-kompulsiv (OCD)

CBT, veçanërisht Parandalimi i Ekspozimit dhe Reagimit (ERP), është një trajtim i rekomanduar për OCD. Përfshin ekspozimin e individëve ndaj situatave ose shkaktarëve të frikës dhe parandalimin e përgjigjes së zakonshme kompulsive, duke çuar në ulje të ankthit dhe përmirësim të funksionimit.

Çrregullimet e të ngrënit

CBT mund të jetë efektive në trajtimin e çrregullimeve të të ngrënit, të tilla si anoreksia nervore, bulimia nervosa dhe çrregullimi i ngrënies së tepërt. Ndihmon individët të identifikojnë dhe sfidojnë mendimet dhe besimet e shtrembëruara në lidhje me imazhin e trupit, ushqimin dhe peshën, dhe të zhvillojnë sjellje më të shëndetshme dhe strategji përballimi.

Çrregullimet e përdorimit të substancave

CBT mund të përdoret në trajtimin e abuzimit me substancat për të identifikuar dhe modifikuar mendimet, emocionet dhe sjelljet që kontribuojnë në përdorimin e substancave. Fokusohet në zhvillimin e aftësive të përballimit, menaxhimin e shkaktarëve dhe dëshirave, dhe parandalimin e rikthimit.

Pagjumësia

CBT për pagjumësinë (CBT-I) është një formë specifike e CBT që synon vështirësitë e gjumit. Trajton faktorët që kontribuojnë në pagjumësi, të tilla si mendimet negative për gjumin, shqetësimet e tepërta dhe zakonet e këqija të gjumit. CBT-I i ndihmon individët të zhvillojnë modele më të shëndetshme gjumi dhe të përmirësojnë cilësinë dhe kohëzgjatjen e gjumit.

Menaxhimi i stresit

Teknikat CBT mund të ndihmojnë individët në identifikimin dhe menaxhimin e stresit në mënyrë më efektive. Ai përfshin njohjen dhe sfidimin e mendimeve të padobishme dhe zbatimin e strategjive të përballimit të shëndetshëm për të reduktuar stresin dhe për të promovuar mirëqenien.

Është e rëndësishme të theksohet se CBT është një terapi e gjithanshme që mund të aplikohet edhe për shqetësime të tjera të shëndetit mendor. Teknikat dhe strategjitë specifike të përdorura mund të ndryshojnë në bazë të nevojave të individit.

5. Përfitimet e CBT

Disa nga përfitimet kryesore të CBT përfshijnë:

Fuqizimi dhe pjesëmarrja aktive duke i fuqizuar individët të marrin një rol aktiv në trajtimin.
Fokusimi në të tashmen, në vend që të ndalet së tepërmi në të kaluarën.
Është një terapi e orientuar drejt qëllimit që i ndihmon individët të identifikojnë qëllimet specifike të trajtimit dhe të punojnë drejt arritjes së tyre.
Është një terapi me kohë të kufizuar, që zakonisht përbëhet nga një numër specifik seancash.
CBT mbështetet nga një grup i konsiderueshëm kërkimesh dhe është studiuar gjerësisht në një sërë kushtesh të shëndetit mendor. Ka demonstruar efektivitet në trajtimin e çrregullimeve të ndryshme, duke përfshirë depresionin, ankthin, PTSD, OCD dhe më shumë.
CBT i pajis individët me aftësi dhe strategji praktike që ata mund t’i zbatojnë në jetën e tyre të përditshme.
Është terapi fleksibël që mund t’iu përshtatet nevojave dhe preferencave individuale me plane të personalizuara trajtimi.
CBT synon t’u sigurojë individëve aftësi dhe strategji gjatë gjithë jetës që mund të vazhdojnë të zbatohen edhe pas përfundimit të terapisë. Teknikat e mësuara në CBT mund të përdoren për të menaxhuar sfidat e vazhdueshme, për të zvogëluar shkallën e rikthimit dhe për të promovuar mirëqenien e përgjithshme.

Është e rëndësishme të theksohet se përfitimet e CBT mund të ndryshojnë për çdo individ dhe efektiviteti i terapisë mund të varet nga faktorë të tillë si motivimi dhe angazhimi i individit deri tek marrëdhënia terapeutike klient-psikolog.

6. Efektiviteti i terapisë njohëse dhe të sjelljes

CBT u shfaq gjatë viteve 1960 dhe u zhvillua nga psikiatri Aaron Beck, i cili vuri në dukje se lloje të caktuara të të menduarit kontribuan në problemet emocionale.

Beck i etiketoi këto “mendime automatike negative” dhe zhvilloi procesin e terapisë njohëse.

Sot, terapia njohëse dhe e sjelljes është një nga format më të studiuara të trajtimit dhe është treguar e efektshme në trajtimin e një sërë kushtesh mendore duke përfshirë:

CBT është një nga llojet më të hulumtuara të terapisë, sepse trajtimi përqendrohet në qëllime shumë specifike dhe rezultatet mund të maten relativisht lehtë.

7. Gjërat për t’u marrë parasysh për CBT

Ka disa sfida me të cilat njerëzit mund të përballen gjatë terapisë njohëse dhe të sjelljes.

Ndryshimi mund të jetë sfidues

Fillimisht, disa pacientë sugjerojnë që ndërsa pranojnë se disa mendime nuk janë racionale ose të shëndetshme, thjesht vetëdijësimi për këto mendime nuk e bën të lehtë ndryshimin e tyre.

Përshtatshmëria

CBT mund të mos jetë qasja më e përshtatshme për të gjithë. Ndërsa ka treguar efektivitet për një gamë të gjerë shqetësimesh të shëndetit mendor, terapitë e tjera ose modalitetet e trajtimit mund të jenë më të përshtatshme në raste të caktuara.

Është thelbësore të konsultoheni me një profesionist të shëndetit mendor për të përcaktuar nëse CBT përputhet me nevojat dhe qëllimet tuaja specifike.

Përshtatja personale

Marrëdhënia terapeutike dhe raporti midis jush dhe terapistit tuaj janë të rëndësishme për rezultate të suksesshme. Merrni parasysh nëse ndiheni rehat, të kuptuar dhe të mbështetur nga terapisti. Një marrëdhënie pozitive dhe besimi mund të rrisë efektivitetin jo vetëm të CBT, por të çdo lloj terapie tjetër.

Angazhimi dhe pjesëmarrja aktive

CBT kërkon pjesëmarrje aktive dhe angazhim nga individi që merr terapi. Ai përfshin detyrat e shtëpisë, praktikën jashtë seancave të terapisë dhe një gatishmëri për të sfiduar dhe modifikuar mendimet dhe sjelljet. Mendoni nëse jeni gati të merrni pjesë aktive në procesin terapeutik.

Aksesueshmëria

CBT është një qasje terapie që mund të zhvillohet online dhe ku rezultatet janë poaq efektive sa takimet në zyrë. Kjo i lejon individët të marrin terapi nga distanca përmes platformave të ndryshme dixhitale. P.sh. shqiptarët që jetojnë jashtë vendit apo ata që jetojnë në qytete/fshatra të largët, mund ta marrin këtë shërbim online.

Konkluzion

Si përfundim, terapia njohëse dhe e sjelljes (CBT) është një qasje terapeutike e njohur gjerësisht dhe e bazuar në prova që fokusohet në lidhjen midis mendimeve, emocioneve dhe sjelljeve.

Ofron disa përfitime, duke përfshirë fuqizimin, trajtimin e orientuar drejt qëllimit dhe zhvillimin e aftësive praktike. CBT është dëshmuar efektive në trajtimin e shqetësimeve të ndryshme të shëndetit mendor si depresioni, çrregullimet e ankthit, PTSD, çrregullimet e të ngrënit etj.

Theksohet pjesëmarrjen aktive, bashkëpunimin midis terapistit dhe individit dhe fokusin në të tashmen. CBT mund të zhvillohet në formate të ndryshme, duke përfshirë psikoterapi online duke e bërë atë të aksesueshme për një gamë më të gjerë individësh.

Terapia njohëse dhe e sjelljes (CBT) – Çfarë është?