Adoleshenca

Adoleshenca është faza kalimtare e rritjes dhe zhvillimit mes fëmijërisë dhe moshës së rritur.

Më shumë mund të lexoni për:

Si përkufizohet adoleshenca?
Çfarë ndryshimesh ndodhin gjatë pubertetit?
Zhvillimi social gjatë adoleshencës
Cilat janë efekte sociale gjatë adoleshencës?
A ekziston adoleshenca në të gjitha kulturat?

1. Si përkufizohet adoleshenca?

Adoleshenca i referohet periudhës së tranzicionit psikologjik dhe social, dhe përfshin moshën 10-19 vjeç. Ndërsa puberteti është koha në të cilën maturohen karakteristikat seksuale dhe fizike të individit. Kjo ndodh për shkak të ndryshimeve hormonale.

Ndryshimet mes adoleshencës dhe pubertetit

I referohet kryesisht periudhës së tranzicionit psikologjik, fizik dhe social.
Zakonisht përfshin moshën 10-19 vjeç.
I referohet kryesisht pjekurisë psikologjike, seksuale dhe aftësisë vendimmarrëse.

Puberteti

Puberteti i referohet vetëm ndryshimit fizik dhe pjekurisë seksuale nga hormonet.
Zakonisht fillon në moshën 11 vjeç tek vajzat dhe 12 vjeç tek djemtë.
Mund të fillojë dhe të përfundojë pavarësisht nga koha e adoleshencës.

2. Çfarë ndryshimesh ndodhin gjatë pubertetit?

Pjekuria seksuale dhe ndryshime të tjera fizike që ndodhin gjatë pubertetit është rezultat i ndryshimeve hormonale.

Puberteti tek djemtë

Tek djemtë, është e vështirë të dihet saktësisht se kur po vjen puberteti. Ka ndryshime që ndodhin, por ato ndodhin gradualisht.

Në vijim janë ndryshimet e përgjithshme që ndodhin gjatë pubertetit tek djemtë:

Fillimi i pubertetit: 9.5 deri në 14 vjeç
Ndryshimi i parë i pubertetit: zmadhimi i testikujve
Zgjerimi i penisit: fillon afërsisht 1 vit pasi testikujt fillojnë të zmadhohen
Qimet pubike: 13.5 vjeç
Emetimet e natës (ose “ëndrrat e lagura”): 14 vjeç
Qime nën krahë dhe në fytyrë, ndryshim zëri dhe akne: 15 vjeç

Puberteti tek vajzat

Vajzat gjithashtu e përjetojnë pubertetin si një sekuencë ngjarjesh, por ndryshimet e tyre në pubertet zakonisht fillojnë para djemve të së njëjtës moshë. Çdo vajzë është e ndryshme dhe mund të përparojë nëpër këto ndryshime në mënyra të ndryshme.

Në vijim janë ndryshimet e përgjithshme që ndodhin gjatë pubertetit tek vajzat:

Fillimi i pubertetit: 8 deri në 13 vjet
Ndryshimi i parë i pubertetit: zhvillimi i gjirit
Zhvillimi i qimeve pubike: pak pas zhvillimit të gjirit
Periudhat menstruale: 10 deri në 16.5 vjeç

Prindërit

Ndërsa adoleshentët punojnë për të formuar identitetin e tyre, ata largohen nga prindërit dhe grupi i bashkëmoshatarëve bëhet shumë i rëndësishëm.

Pavarësisht se kalojnë më pak kohë me prindërit, shumica e adoleshentëve raportojnë ndjenja pozitive ndaj tyre. Pavarësisht se disa kanë konflikete të rëndësishme dhe të mëdha.

Marrëdhëniet e ngrohta dhe të shëndetshme prind-fëmijë janë shoqëruar me rezultate pozitive të fëmijëve, të tilla si nota më të mira dhe më pak probleme të sjelljes në shkollë.

Edhe pse bashkëmoshatarët marrin një rëndësi më të madhe gjatë adoleshencës, marrëdhëniet familjare mbeten gjithashtu të rëndësishme. Një nga ndryshimet kryesore gjatë adoleshencës përfshin një rinegocim të marrëdhënieve prind-fëmijë.

Ndërsa adoleshentët përpiqen për më shumë pavarësi dhe autonomi gjatë kësaj kohe, aspekte të ndryshme të prindërimit bëhen më të spikatura. Për shembull, monitorimi i prindërve rritet pasi adoleshentët kalojnë më shumë kohë larg tyre.

Monitorimi prindëror përfshin një gamë të gjerë sjelljesh të tilla si:

përpjekjet e prindërve për të vendosur rregulla;
për të njohur miqtë,
dijeni per aktivitetet dhe vendndodhjen e adoleshentëve;
kontrroll të mediave sociale etj..

Kontrolli psikologjik, përfshin ndërhyrjen në botën emocionale dhe të menduarit të adoleshentëve. Ky aspekt i prindërimit bëhet më i spikatur gjatë adoleshencës dhe lidhet me përshtatjen më problematike të adoleshentëve.

Moshatarët

Teksa fëmijët bëhen adoleshentë, ata fillojnë të kalojnë më shumë kohë me miqtë e tyre dhe më pak kohë me familjen. Sipas adoleshentëve miqësia fokusohet gjithnjë e më shumë në shkëmbimet intime të mendimeve dhe ndjenjave.

Adoleshentët brenda një grupi bashkëmoshatarësh priren të jenë të ngjashëm me njëri-tjetrin në sjellje dhe qëndrime. Ndikimi është i lartë gjithashtu mes tyre, pasi kalojnë kohë së bashku dhe formojnë sjelljen dhe qëndrimet e njëri-tjetrit.

Presioni i bashkëmoshatarëve zakonisht përshkruhet si bashkëmoshatarë që shtyjnë një adoleshent të bëjë diçka që të rriturit nuk e miratojnë, të tilla si thyerja e ligjeve ose përdorimi i drogës.

Një nga aspektet më të studiuara të ndikimit të bashkëmoshatarëve të adoleshentëve njihet si ngjitja devijuese e bashkëmoshatarëve. Bashkëmoshatarët përforcojnë sjelljen problematike duke qeshur ose duke treguar shenja të tjera miratimi.

Bashkëmoshatarët mund të shërbejnë si funksione pozitive ashtu edhe negative gjatë adoleshencës.

Presioni negativ i bashkëmoshatarëve mund t’i shtyjë adoleshentët të marrin vendime më të rrezikshme ose të përfshihen në sjellje më problematike sesa do të bënin vetëm ose në prani të familjes së tyre.

Për shembull, adoleshentët kanë më shumë gjasa të pinë alkool, të përdorin drogë dhe të kryejnë krime kur janë me miqtë e tyre sesa kur janë vetëm ose me familjen e tyre.

Megjithatë, bashkëmoshatarët shërbejnë gjithashtu si një burim i rëndësishëm i mbështetjes sociale gjatë adoleshencës. Adoleshentët me marrëdhënie pozitive janë më të lumtur dhe më të përshtatur se ata që janë të izoluar shoqërisht ose që kanë marrëdhënie konfliktuale.

Marrëdhëniet romantike

Adoleshenca është periudha e zhvillimit gjatë së cilës zakonisht shfaqen fillimisht marrëdhëniet romantike. Fillimisht, grupet e bashkëmoshatarëve të të njëjtit seks që ishin të zakonshme gjatë fëmijërisë zgjerohen në grupe të bashkëmoshatarëve të seksit të përzier.

Marrëdhëniet romantike shpesh formohen në kontekstin e këtyre grupeve të bashkëmoshatarëve të seksit të përzier. Edhe pse marrëdhëniet romantike gjatë adoleshencës janë shpesh jetëshkurtra sesa partneritete të përkushtuara afatgjata, rëndësia e tyre nuk duhet të jetë minimizuar.

Adoleshentët shpenzojnë shumë kohë të fokusuar në marrëdhëniet romantike. Emocionet e tyre pozitive dhe negative janë më të lidhura me marrëdhëniet romantike (ose mungesën e tyre) sesa me miqësitë, marrëdhëniet familjare ose shkollën.

Marrëdhëniet romantike kontribuojnë në:

formimin e identitetit të adoleshentëve;
ndryshimet në marrëdhëniet familjare dhe bashkëmoshatarët;
përshtatjen emocionale dhe të sjelljes së adoleshentëve;
zhvillim seksual të adoleshentëve.

Prindërit, politikëbërësit dhe studiuesit i kanë kushtuar një vëmendje të madhe seksualitetit të adoleshentëve. Kryesisht për shkak të shqetësimeve që lidhen me marrëdhëniet seksuale, kontracepsionin dhe parandalimin e shtatzënive.

Megjithatë, seksualiteti përfshin më shumë se këtë fokus të ngushtë. Orientimi seksual i referohet nëse një person tërhiqet seksualisht dhe romantikisht nga të tjerët të të njëjtit seks, një seksi tjetër ose të dy sekseve.

Për shembull, adoleshenca është shpesh kur individët që janë lezbike, gay, biseksualë ose transgjinorë e perceptojnë veten si të tillë. Kështu, marrëdhëniet romantike janë një fushë në të cilën adoleshentët eksperimentojnë sjelljet dhe identitetet.

Shumë adoleshentë mund të zgjedhin të dalin gjatë kësaj periudhe të jetës së tyre pasi të jetë formuar një identitet. Dhe shumë të tjerë mund të kalojnë nëpër një periudhë pyetjesh ose mohimi, e cila mund të përfshijë eksperimente me përvoja homoseksuale dhe heteroseksuale.

Diversiteti

Zhvillimi i adoleshencës nuk ndjek domosdoshmërisht të njëjtën rrugë për të gjithë individët.

Disa tipare të adoleshencës, veçanërisht në lidhje me ndryshimet biologjike të lidhura me pubertetin dhe ndryshimet njohëse të lidhura me zhvillimin e trurit, janë relativisht universale.

Por veçoritë e tjera të adoleshencës varen kryesisht nga rrethanat që janë më të ndryshueshme nga pikëpamja mjedisore.

Për shembull, adoleshentët që rriten në një vend mund të kenë mundësi të ndryshme për të marrë rrezik sesa adoleshentët në një vend tjetër. Mbështetja dhe sanksionet për sjellje të ndryshme në adoleshencë varen nga ligjet dhe vlerat që mund të jenë specifike për vendin ku jetojnë adoleshentët.

Po kështu, norma të ndryshme kulturore në lidhje me marrëdhëniet me familjen dhe bashkëmoshatarët i japin formë përvojave të adoleshentëve në këto fusha.

Për shembull, në disa vende, prindërit e adoleshentëve pritet të mbajnë kontrollin mbi vendimet kryesore, ndërsa në vende të tjera, adoleshentët pritet të fillojnë të marrin pjesë direkte në vendimmarrje.

Edhe brenda të njëjtit vend, gjinia, përkatësia etnike, statusi i emigrantit, feja, orientimi seksual, statusi socio-ekonomik dhe personaliteti i adoleshentëve mund të formojnë atë se si sillen.

4. Cilat janë efekte sociale gjatë adoleshencës?

Kufizimet sociale dhe fizike

Nga pikëpamja biologjike, adoleshenca duhet të jetë periudha më e mirë e jetës. Shumica e funksioneve fizike dhe mendore, si shpejtësia, forca, koha e reagimit dhe kujtesa, zhvillohen më plotësisht gjatë viteve të adoleshencës.

Adoleshentët shpenzojnë orë të panumërta duke bërë gjëra që do të preferonin të mos i bënin, qoftë duke punuar apo duke kaluar orë pas tavolinave të shkollës me informacione që shpesh duken si të parëndësishme.

Edhe nxënësit e shkëlqyer thonë se shumicën e kohës që janë në shkollë do të preferonin të ishin “diku tjetër”.

Shumë adoleshentë preferojnë të kalojnë kohën e tyre me miqtë në mjedise me mbikëqyrje minimale të të rriturve. Gjithashtu aktivitetet që përfshijnë lëvizjen fizike si sporti apo kërcimi, janë ndër më të këndshmet përt ta.

Mungesa e përgjegjësisë

Në vitin 1950, psikoanalisti Erik H. Erikson, e përshkroi adoleshencën në shoqëritë moderne perëndimore si një “moratorium”. Një periudhë lirie nga përgjegjësitë që u lejon të rinjve të eksperimentojnë me një sërë opsionesh përpara se të marrin vendime.

Një moratorium i tillë mund të jetë i përshtatshëm në një kulturë të karakterizuar nga ndryshime të shpejta në mundësitë profesionale dhe stilet e jetesës.

Megjithatë, nëse të rinjtë përjashtohen nga përgjegjësitë për një kohë të gjatë, ata nuk mund të mësojnë kurrë si duhet të menaxhojnë jetën e tyre ose të kujdesen për ata që varen prej tyre.

Sigurisht që disa adoleshentë krijojnë mundësi mahnitëse për veten e tyre.

William Hewlett dhe David Packard ishin adoleshentë kur secili filloi të eksperimentonte me makinat elektronike, dhe ata themeluan kompaninë Hewlett-Packard kur ishin vetëm në mesin e të 20-ave.

Si adoleshent, bashkëthemeluesi i Microsoft, Bill Gates, po formulonte tashmë strategjinë e biznesit që vetëm pak vite më vonë do ta mahniste kolosin e IBM dhe do ta bënte atë një nga njerëzit më të pasur në botë.

Në përgjithësi, shumica e adoleshentëve luajnë një pritje lojë, duke pritur që të fillojnë “të jetojnë vërtet” vetëm pasi të lënë shkollën. Sado të dobishme të jenë këto vite në përgatitjen e adoleshentëve për rolet e tyre të ardhshme në shoqëri, ky izolim nga jeta “reale” mund të jetë zhgënjyes.

Prandaj, për t’u ndjerë të gjallë dhe të rëndësishëm, shumë adoleshentë shprehen në mënyra që duken të pakuptimta për pjesën tjetër të popullsisë.

Izolimi nga të rriturit

Në shtëpi, adoleshentët kalojnë të paktën disa orë çdo ditë pa praninë e prindërve apo të rriturve të tjerë.

Për më tepër, gjatë kohës kur adoleshentët janë në shtëpi me prindërit e tyre, familja zakonisht shikon televizor ose fëmijët zhduken për të studiuar ose për të komunikuar me miqtë në telefon.

Largimi nga prindërit ka efekte të mëdha.

Adoleshentët që kalojnë pak kohë me prindërit e tyre ka të ngjarë të jenë të mërzitur, të painteresuar dhe të përqendruar tek vetja.

Mungesa e ndërveprimit pozitiv me të rriturit është veçanërisht problematike në dëm të jetës dhe komuniteteve.

Në vend të tij, ndikimi i moshatarëve mund të jetë kundërproduktiv duke përforcuar ndjenjën e mosarritjes ose duke rritur sjelljen devijuesemes tyre.

Tranzicioni psikologjik

Stereotipet që i portretizojnë adoleshentët si rebelë, të hutuar, të pamenduar dhe të guximshëm nuk janë pa precedent.

Të rinjtë përjetojnë ndryshime të shumta fizike dhe sociale, duke e bërë shpesh të vështirë për ta të dinë se si të sillen.

Devijimi

Me pak fuqi dhe pak kontroll mbi jetën e tyre, adoleshentët shpesh shtyhen të kërkojnë respektin që mendojnë se u mungon.

Pa role të qarta, adoleshentët mund të kalojnë kohën e tyre duke ndjekur aktivitete të papërgjegjshme ose devijuese.

Për shembull, bërja nënë në adoleshencë ndonjëherë është rezultat i një dëshire për vëmendje, respekt dhe kontroll. Nga ana tjetër shumica e zënkave në grup dhe vrasjeve mes të miturve ndodhin kur adoleshentët mendojnë se janë nënçmuar nga të tjerët.

Pasiguria dhe tërbimi shpesh çojnë në vandalizëm, delikuencë të të miturve dhe përdorim të paligjshëm të drogës dhe alkoolit.

Dhuna bashkëkohore e të miturve shpesh nxitet nga mërzia që përjetojnë të rinjtë në një mjedis shterpë. Edhe periferitë më të pasura me komoditetet më luksoze mund të jenë “shterpe” kur shikohen nga këndvështrimi i një adoleshenti.

Ironikisht, jeta periferike ka për qëllim të mbrojë fëmijët nga rreziqet e qytetit të madh. Prindërit zgjedhin vende të tilla me shpresën se fëmijët e tyre do të rriten të lumtur dhe të sigurt. Por siguria dhe homogjeniteti mund të jenë mjaft të mërzitshëm.

Kur privohen nga aktivitetet kuptimplota dhe nga udhëzimet e përgjegjshme, shumë adoleshentë zbulojnë se mundësitë që “të ndihen të gjallë” janë vjedhja e një makine, thyerja e xhamit të shkollës ose marrja e një droge.

5. A ekziston adoleshenca në të gjitha kulturat?

Pothuajse të gjitha shoqëritë e njohin adoleshencën si një fazë të zhvillimit njerëzor.

Por ndërkohë që ka shumë të përbashkëta nëpër kultura për këtë fazë, ka edhe shumë dallime. Duke filluar nga kohëzgjatja e adoleshencës, pritshmëritë për sjelljen dhe prania e riteve të veçanta të kalimit.

Më poshtë mund të lexoni disa prej tyre

Ritualet e ciklit jetësor hindu

Fiset e kodrës Kumauni të Indisë veriore ofrojnë një shembull të një kulture që tradicionalisht feston faza të veçanta në jetën e çdo fëmije.

Kur një vajzë arrin pubertetin, shtëpia e saj zbukurohet me idenë e ardhjes së moshës së një perëndeshe të caktuar dhe përcillet në tempull me një ceremoni tipike dasme.

Këto traditat fisnore lehtësojnë kalimin në këtë fazë të jetës, duke i ndihmuar të rinjtë të ndiejnë një lidhje me komunitetin e tyre.

Tradita japoneze: Seijin-no-Hi

Në Japoni, e hëna e dytë e janarit shënon një ditë të veçantë. Dita në të cilën 20-vjeçarët vishen me veshjet e tyre më të bukura tradicionale. Ata arrin pjesë në një ceremoninë Seijin-no-Hi në zyrat lokale të qytetit, marrin dhurata dhe festojnë mes miqve dhe familjarëve.

Tradita filloi gati 1200 vjet më parë dhe njeh moshën kur japonezët besojnë se të rinjtë bëhen të pjekur dhe gati për të kontribuar si anëtarë të shoqërisë.

Tradita Khatam Al Koran: Malajzi

Në Malajzi, 11-ta është një ditëlindje e veçantë për disa vajza muslimane, pasi shënon kohën kur ato mund të festojnë Khatam Al Koran, një ritual prestigjioz që demonstron pjekurinë e tyre në rritje në xhami.

Vajzat kalojnë vite duke u përgatitur për këtë ditë, duke rishikuar Kuranin në mënyrë që të mund të recitojnë kapitullin e fundit para miqve dhe familjes në ceremoni.

Tradita e Judenjve: Bar dhe Bat Mitzvah

Në mbarë botën, djemtë dhe vajzat e reja hebreje festojnë Barin dhe Bat Mitzvah-et e tyre në moshën 13 dhe 12 vjeç. Kjo është një mënyrë që të demonstrojnë përkushtimin ndaj besimit të tyre dhe të pranojnë se janë përgjegjës për ndjekjen e ligjit hebre.

Pas ceremonisë fetare, zakonisht ndodh një pritje për të festuar punën e palodhur dhe arritjet e të rinjve, pasi ata shpesh kanë kaluar javë të tëra duke mësuar dhe përgatitur për këtë ditë.

Tradita Amerikane: Sweet 16

Ndërsa më pak i rrënjosur në traditë, ditëlindja e 16-të është megjithatë një ditë e rëndësishme për të rinjtë amerikanë, pasi shënon kohën kur atyre u lejohet ligjërisht të drejtojnë një makinë dhe kanë liri më të madhe.

Për disa adoleshentë dita festohet me një festë të madhe dhe me shumë mundësi me një makinë të re, siç dokumentohet në shfaqjen e MTV My Super Sweet 16.

Përmbjedhje

Adoleshenca dhe puberteti janë fazat e zhvillimit në jetën e njeriut.

Gjatë adoleshencës lindin kryesisht disa çështje të ndarjes emocionale (nëse jo fizike) nga prindërit. Kjo ndjenjë e ndarjes është një hap i domosdoshëm në vendosjen dhe njohjen e vlerave personale.

Adoleshentët rrallë kanë role të qarta në shoqëri, përkundrazi zënë një periudhë të paqartë, ndryshe nga mosha e fëmijërisë dhe e rritur.

Gjithashtu gjatë adoleshencës, individi përjeton një rritje të ndjenjave seksuale pas seksualitetit të fjetur (latent) të fëmijërisë. Gjatë adoleshencës individi mëson të kontrollojë dhe drejtojë nxitjet seksuale.

Në shumë raste, të rriturit janë në gjendje të lehtësojnë disa nga fërkimet që i bëjnë marrëdhëniet midis brezave më të tendosura sesa duhet.

Hulumtimet tregojnë se ata adoleshentë që kanë mundësinë të zhvillojnë një marrëdhënie me një model të rritur (prindëror ose jo) janë më të suksesshëm se moshatarët e tyre në përballimin e streseve të përditshme të jetës.

Nëse po has vështirësi në rritjen e një adoleshenti, konsidero takmin me një psikolog që ofron psiko-edukimi apo seanca familjare për të zgjidhur marrdhëniet konfliktale prind-adoleshent.

Adoleshenca – Kuptimi, karakteristika dhe efektet sociale

1. Si përkufizohet adoleshenca?