Mekanizmat mbrojtës psikologjik dhe disa shembuj

Mekanizmat mbrojtës janë përgjigje psikologjike të pavetëdijshme që i mbrojnë njerëzit nga ndjenjat e ankthit, kërcënimet ndaj vetëvlerësimit dhe gjërat që ata nuk duan të mendojnë ose të merren.

Lexoni më shumë për:

1. Çfarë janë mekanizmat mbrojtës?
2. Mohimi
3. Represioni
4. Projeksioni
5. Zhvendosja
6. Regresioni
7. Sublimimi
8. Racionalizimi
9. Formimi i reaksionit
10. Introjeksioni
11. Identifikimi me agresorin
12. Mekanizma të tjerë mbrojtës
13. Përballja me mekanizmat e mbrojtjes jo të shëndetshme

1. Çfarë janë mekanizmat mbrojtës?

Mekanizmat e mbrojtjes u përshkruan për herë të parë nga Sigmund Freud në teorinë e tij psikoanalitike. Sipas Frojdit, këta mekanizma mbrojnë mendjen e vetëdijshme nga kontradiktat midis idit instiktiv dhe superegos idealiste, duke kontribuar përfundimisht në “homeostazën mendore”.

Id, ego dhe superego janë koncepte në psikologji që na ndihmojnë të kuptojmë se si funksionojnë mendjet tona dhe si marrim vendime. 

Le t’i zbërthejmë ato në një mënyrë të thjeshtë:

Id

Mendoni id-në si fëmijën tuaj të brendshëm. Gjithçka ka të bëjë me kënaqësinë e menjëhershme. Ai dëshiron atë që dëshiron, dhe e dëshiron tani!

Nuk i interesojnë rregullat, morali apo pasojat. Është si zëri i vogël brenda teje që thotë: “Dua atë tortën me çokollatë dhe e dua menjëherë!”

Egoja

Egoja është si i rrituri në mendjen tuaj. Përpiqet të balancojë dëshirat e idit me botën reale. Ai merr në konsideratë atë që është praktike dhe shoqërisht e pranueshme.

Pra, nëse id-i juaj e dëshiron atë tortë me çokollatë, egoja mund të thotë: “Mund të kemi një copë të vogël pas darkës, por nuk mund ta hamë të gjithën tani.”

Superego

Superego është si busulla juaj morale. Gjithçka ka të bëjë me atë që është e drejtë dhe e gabuar bazuar në rregullat dhe vlerat që keni mësuar nga familja dhe shoqëria juaj.

Mund t’ju thotë: “Ngrënia e gjithë kësaj torte nuk është e shëndetshme apo e përgjegjshme”.

Pra, në terma të thjeshtë, id janë dëshirat tuaja, egoja është ana juaj praktike dhe superego është ndjenja juaj e së drejtës dhe së gabuarës. Këto tre pjesë punojnë së bashku për t’ju ndihmuar të merrni vendime.

Ne përdorim mekanizma mbrojtës për t’u mbrojtur nga ndjenjat e ankthit ose fajit, të cilat lindin sepse ndihemi të kërcënuar. Mekanizmat e mbrojtjes funksionojnë në një nivel të pavetëdijshëm dhe ndihmojnë në largimin e ndjenjave të pakëndshme (d.m.th., ankthit).

Mekanizmat e mbrojtjes janë të natyrshme dhe normale. Kur ato dalin jashtë proporcionit (d.m.th., përdoren vazhdimisht), zhvillohen neurozat, si gjendjet e ankthit, fobitë, obsesionet ose histeria.

Ka një numër të madh mekanizmash mbrojtës, por kryesoret janë listuar më poshtë.

2. Mohimi

Mohimi është një mekanizëm mbrojtës i propozuar nga Anna Freud (vajza e Sigmund Freud), përfshin një refuzim për të pranuar realitetin.

Nëse një situatë është e vështirë për t’u trajtuar, personi mund të përgjigjet duke refuzuar ta perceptojë atë ose duke mohuar se ekziston.

Siç mund ta imagjinoni, kjo është një mbrojtje primitive dhe e rrezikshme – askush nuk e shpërfill realitetin. Mund të funksionojë vetë, ose në kombinim me mekanizma të tjerë që e mbështesin atë.

Shumë njerëz përdorin mohimin në jetën e tyre të përditshme për të shmangur trajtimin e ndjenjave të dhimbshme ose fushave të jetës së tyre që nuk dëshirojnë t’i pranojnë.

Shembuj të mohimit

• Një grua mund të refuzojë të njohë shenja të dukshme të tradhtisë së burrit së saj, pasi e ka të vështirë të pranon që ka ndodhur. 
• Një student mund të refuzojë të njohë mungesën e qartë të përgatitjes së tij për një provim.
• Të qenit viktimë e një krimi të dhunshëm, por duke mohuar që krimi ka ndodhur.

3. Represioni

Represioni është një mekanizëm mbrojtës i pavetëdijshëm përdoret për të shtypur/harruar mendimet shqetësuese ose kërcënuese që të mos bëhen të vetëdijshme.

Represioni, të cilin Anna Frojdi e quajti gjithashtu “harresa e motivuar“, është pikërisht kjo: të mos jesh në gjendje të kujtosh një situatë, person ose ngjarje kërcënuese. Mendimet që shpesh shtypen janë ato që do të shkaktonin ndjenja faji.

Kjo është një mbrojtje e pasuksesshme në terma afatgjatë, pasi përfshin shtypjen e dëshirave, ideve ose kujtimeve shqetësuese në të pandërgjegjshmen, ku edhe pse të fshehura, ato do të krijojnë ankth.

Kujtimet e ndrydhura mund të shfaqen përmes mjeteve të nënndërgjegjeshëm si ëndrrat ose lapsuset/rrëshqitjet e gjuhës (“rrëshqitje frojdiane”).

Një shembull i represionit

• Një fëmijë i abuzuar nga një prind, shtyp kujtimet e atyre situatave dhe bëhet plotësisht i pavetëdijshëm për to, as nuk i mban mend. Por kujtimet e ndrydhura të abuzimit mund të ndikojnë ende në sjelljen e këtij personi duke shkaktuar vështirësi në krijimin e marrëdhënieve.

4. Projeksioni

Projeksioni është një mekanizëm mbrojtës psikologjik në të cilin një individ i atribuon mendimet, ndjenjat dhe motivet e padëshiruara një personi tjetër.

Projeksioni, të cilin Anna Freud e quajti gjithashtu zhvendosje nga jashtë, përfshin tendencën për të parë dëshirat/sjelljet tuaja të papranueshme tek njerëzit e tjerë.

Mendimet që më së shpeshti projektohen te një tjetër janë ato që do të shkaktonin ndjenjën e fajit, si fantazitë apo mendimet agresive dhe seksuale.

Shembuj të projeksionit

• Një shembull i zakonshëm është një bashkëshort tradhtar i cili dyshon/akuzon partneren e tij se po e tradhton. Në vend që të pranojnë pabesinë e tyre, ata e transferojnë ose projektojnë këtë sjellje te partneri i tyre.
• Një prind mund të projektojë mbi fëmijën e tij ambicie të paplotësuara.
• Një burrë që ndihet i pasigurt për maskulinitetin e tij tallet me burra të tjerë që sillen si gra.

5. Zhvendosja

Zhvendosja është ridrejtimi i një impulsi (zakonisht agresioni) mbi një objektiv zëvendësues të pafuqishëm. Objektivi mund të jetë një person ose një objekt që mund të shërbejë si një zëvendësues simbolik.

Kështu ka një transferim të energjisë nga një objekt i shtypur në një objekt më të pranueshëm. Kthimi kundër vetvetes është një formë shumë e veçantë zhvendosjeje, ku personi bëhet objektivi i tij zëvendësues.

Zakonisht përdoret në lidhje me urrejtjen, zemërimin dhe agresionin dhe është shpjegimi frojdian për shumë nga ndjenjat tona të inferioritetit, fajit dhe depresionit.

Ideja se depresioni është shpesh rezultat i zemërimit që ne refuzojmë të pranojmë, pranohet nga shumë njerëz, si frojdianët dhe jo-frojdianët.

Një shembull i zhvendosjes

• Dikush që është i frustruar nga eprorët e tij ose të saj mund të shkojë në shtëpi dhe të sillet agresiv me një anëtar të familjes. Pra dikush me një pozicion më të pafuqishëm se ai.

6. Regresioni

Regresioni është një mekanizëm mbrojtës ku personi ka një kthim në një fazë më të hershme të zhvillimit. Kjo vjen zakonisht në përgjigje të situatave stresuese.

Regresioni funksionon si një formë tërheqjeje, duke i mundësuar një personi të kthehet psikologjikisht në kohë në një periudhë kur personi ndihej më i sigurt dhe pa përgjegjësi.

Kur jemi të shqetësuar ose të frikësuar, sjelljet tona shpesh bëhen më fëminore ose primitive.

Shembuj të regresionit

• Një fëmijë mund të fillojë të thithë përsëri gishtin e madh ose të lagë shtratin.
• Adoleshentët mund të qeshin në mënyrë të pakontrolluar kur futen në një situatë sociale që përfshin seksin e kundërt.

7. Sublimimi

Sublimimi është i ngjashëm me zhvendosjen, por ndodh kur ne arrijmë të zhvendosim emocionet tona të papranueshme në sjellje të cilat janë më të pranueshme nga shoqëria.

Sublimimi për Frojdin ishte gurthemeli i jetës së qytetëruar, pasi artet dhe shkenca janë të gjitha seksualiteti i sublimuar. 

Shembuj të sublimimit

• Shumë artistë dhe muzikantë të mëdhenj kanë përdorur mediumin e artit të muzikës për t’u shprehur në forma ekstavagante, që pranohen në atë kontekst.
• Një person agresiv mund të zgjedhë të bëjë boks për të shfryrë tensionin e tij. Dhe kjo për shoqërinë është më e pranueshme sesa të rreh njerëz në rrugë.

8. Racionalizimi

Racionalizimi është një mekanizëm mbrojtës që përfshin një shtrembërim kognitiv të “fakteve” për ta bërë një ngjarje më pak kërcënuese. Ne e bëjmë atë mjaft shpesh në një nivel mjaft të vetëdijshëm kur i japim vetes justifikime.

Për disa njerëz nxjerrja e justifikimeve është aq e lehtë sa ata nuk janë vërtet të vetëdijshëm për këtë. Me fjalë të tjera, shumë prej nesh arrijnë të besojnë gënjeshtrat e tyre.

Kur një person e ka të vështirë të pranojë një situatë, ai do të krijojë një arsye logjike pse ka ndodhur. Racionalizimi jo vetëm që parandalon ankthin, por gjithashtu mund të mbrojë vetëvlerësimin dhe vetë-konceptin.

Shembuj të racionalizimit

• Për shembull, një person mund të shpjegojë një fatkeqësi natyrore si “vullneti i Zotit”.
• Ose një person që aplikon për një punë dhe refuzohet. Ai mund të arsyetojë dhe të thotë: “Unë nuk e doja këtë punë gjithsesi”. Përkohësisht ky racionalizim është i dobishëm sepse e ndihmon atë të kapërcejë zhgënjimin e refuzimit.

9. Formimi i reaksionit

Formimi i reaksionit, të cilin Anna Freud e quajti “të besosh të kundërtën” është një mekanizëm mbrojtës në të cilin një person sillet në mënyrën e kundërt me atë që ai ose ajo mendon ose ndjen.

Formimi i reagimit redukton ankthin duke bërë sjelljen e kundërt. Një shembull i formimit të reagimit do të ishte trajtimi i dikujt që nuk e pëlqen fort në një mënyrë tepër miqësore për të fshehur ndjenjat tuaja të vërteta.

Pse njerëzit sillen në këtë mënyrë? Sipas Frojdit, ata po përdorin formimin e reaksionit si një mekanizëm mbrojtës për të fshehur ndjenjat e tyre të vërteta duke u sjellë pikërisht në mënyrën e kundërt.

Psikologët shpesh vëzhgojnë formimin e reagimit te pacientët që pretendojnë se besojnë fort në diçka dhe zemërohen me të gjithë ata që nuk pajtohen.

Shembuj të formimit të reaksionit

• Një djalë që bullizon një vajzë sepse, në një nivel nënndërgjegjeshëm, ai është tërhequr pas saj.
• Ose burrat shfaqin vazhdimisht një qëndrim të ashpër anti-homoseksual, në mënyrë që të krijojnë një mendim për heteroseksualitetin e tyre.

10. Introjeksioni

Introjeksioni, i quajtur ndonjëherë identifikim, përfshin marrjen në konsideratë të karakteristikave të personalitetit të dikujt tjetër, sepse duke e bërë këtë zgjidh disa vështirësi emocionale.

Introjeksioni është shumë i rëndësishëm për teorinë frojdiane si mekanizmi me të cilin ne zhvillojmë superegot tona.

Shembuj të introjeksionit

• Një fëmijë që lihet shpesh vetëm, në një farë mënyre mund të përpiqet të bëhet “mami” në mënyrë që të pakësojë frikën e tij ose të saj. Ndonjëherë mund t’i kapni duke u thënë kukullave ose kafshëve të tyre që të mos kenë frikë. 
• Ose nëse gjejmë fëmijën ose adoleshentin duke imituar yllin, muzikantin ose heroin e tij të preferuar, tregon se është në përpjekje për të krijuar një identitet.

11. Identifikimi me agresorin

Identifikimi me agresorin është një mekanizëm mbrojtës i propozuar nga Sandor Ferenczi dhe i zhvilluar më vonë nga Anna Freud.

Viktima fillon të adoptojë sjelljen e një personi që është më i fuqishëm dhe armiqësor ndaj tyre.

Duke brendësuar sjelljen e agresorit, “viktima” shpreson të shmangë abuzimin, pasi agresori mund të fillojë të ndiejë një lidhje emocionale me viktimën, gjë që çon në ndjenja empatie.

Identifikimi me agresorin është një version i introjeksionit, por në këtë rast fokusohet në adoptimin e tipareve negative.

Shembuj të identifikimit me agresorin

• Nëse keni frikë nga dikush, mund ta mposhtni pjesërisht atë frikë duke u bërë më shumë si ai.
• Një shembull ekstrem i kësaj është Sindroma e Stokholmit, ku pengjet krijojnë një lidhje emocionale me rrëmbyesit e tyre si nevojë për mbijetese.

Patty Hearst u abuzua nga rrëmbyesit e saj, megjithatë ajo iu bashkua Ushtrisë së tyre Çlirimtare Simbioneze dhe madje mori pjesë në një nga grabitjet e tyre të bankave. Në gjyqin e saj, ajo u shpall e pafajshme sepse ishte një viktimë që vuante nga Sindroma e Stokholmit.

12. Mekanizma të tjerë mbrojtës

Që kur Frojdi përshkroi për herë të parë mekanizmat origjinalë të mbrojtjes, studiues të tjerë kanë vazhduar të përshkruajnë metoda të tjera të reduktimit të ankthit. 

Disa nga këta mekanizma mbrojtës përfshijnë:

Të vepruarit jashtë

Përballimi i stresit duke u angazhuar në veprime në vend që të pranoni dhe mbani disa ndjenja. Për shembull, në vend që t’i thoni dikujt se jeni i zemëruar me të, mund t’i bërtisni ose të hidhni diçka në mur.

Ndalimi i qëllimit

Pranimi i një forme të modifikuar të qëllimit të tyre origjinal. Një shembull i kësaj do të ishte të bëhesh trajner basketbolli i shkollës së mesme dhe jo atlet profesionist.

Altruizmi

Kënaqja e nevojave të brendshme duke ndihmuar të tjerët. Për shembull, dikush që shërohet nga përdorimi i substancave mund të dalë vullnetar për të ndihmuar të tjerët në shërim si një mënyrë për t’u marrë me dëshirat për drogë.

Shmangia

Refuzimi për t’u marrë me ose për t’u përballur me  situata të pakëndshme. Për shembull, në vend që të diskutoni një problem me dikë, thjesht mund të filloni t’i shmangni plotësisht, në mënyrë që të mos merreni me këtë çështje.

Kompensimi

Arritja e tepërt në një fushë për të kompensuar dështimet në një tjetër. Për shembull, dikush që ndihet i pasigurt akademikisht mund të kompensojë duke shkëlqyer në atletikë.

Shkëputja

Duke u ndarë nga përvoja juaj. Kur keni të bëni me diçka stresuese, për shembull, ju mund të shkëputeni mendërisht dhe emocionalisht nga situata.

Fantazia

Shmangia e realitetit duke u tërhequr në një vend të sigurt brenda mendjes suaj. Kur diçka në jetën tuaj po shkakton ankth, ju mund të tërhiqeni në botën tuaj të brendshme ku shkaku i stresit nuk mund t’ju dëmtojë.

Humor

Duke vënë në dukje aspektet qesharake ose ironike të një situate. Një shembull i kësaj mund të jetë bërja e një shakaje në një situatë stresuese ose traumatike.

Agresioni pasiv

Shpreh indirekt zemërimin. Në vend që t’i thoni dikujt se jeni i mërzitur, për shembull, ju mund t’i jepni atij trajtimin e heshtjes (pra e injoroni).

Zhbërja

Përpjekja për të kompensuar atë që mendoni se janë mendime, ndjenja ose sjellje të papërshtatshme. Për shembull, nëse lëndoni ndjenjat e dikujt, mund t’i ofroni të bëni diçka të mirë për ta për të qetësuar ankthin ose fajin tuaj.

13. Përballja me mekanizmat e mbrojtjes jo të shëndetshme

Ndërsa të gjithë mekanizmat mbrojtës mund të jenë të pashëndetshëm, ato mund të jenë gjithashtu adaptues dhe të na lejojnë të funksionojmë normalisht. 

Për shembull, altruizmi, humori, sublimimi dhe shtypja janë katër mekanizma të pjekur mbrojtës që sinjalizojnë përshtatshmëri më të lartë.

Në të njëjtën kohë, problemet mund të lindin kur mekanizmat e mbrojtjes përdoren tepër në përpjekje për të shmangur trajtimin e problemeve.

Për të parandaluar që kjo t’ju ndodhë, këtu janë disa mënyra për të përballuar mbrojtjet jo të shëndetshme:

• Zhvilloni vetëdije më të madhe. Vetëdija ju ndihmon të identifikoni kur filloni  të përdorni një ose disa mekanizma mbrojtës shumë shpesh. Pasi të keni marrë këtë hap, ju e dini se ku duhet të bëni ndryshime.
• Mësoni aftësi efektive përballuese. Nëse keni një mekanizëm mbrojtës jo të shëndetshëm, mësimi i aftësive të reja përballuese mund t’ju ndihmojë të përballeni më mirë me emocionet e pakëndshme. Aftësitë e përballimit përfshijnë:
  • Meditimin
  • Vendosjen e kufijve të shëndetshëm
  • Kërkimin për mbështetje
• Kërkoni terapi për shëndetin mendor. Terapia psikoanalitike mund t’ju ndihmojë të zbuloni mekanizmat tuaj të pandërgjegjshëm mbrojtës dhe të gjeni mënyra më të mira dhe më të shëndetshme për të përballuar ankthin dhe shqetësimin.

Konkluzion

Disa nga mekanizmat më të njohur mbrojtës janë bërë pjesë e zakonshme e gjuhës së përditshme.

Për shembull, ju mund të përshkruani dikë si “në mohim” të një problemi me të cilin përballet. Kur dikush bie përsëri në mënyrat e vjetra të të bërit të gjërave, ju mund t’i cilësoni si “regres” në një pikë më të hershme zhvillimi.

Mbani mend, mekanizmat mbrojtës mund të jenë edhe të mirë edhe të keq. Ata mund të kenë një rol ndihmues duke mbrojtur egon tuaj nga stresi dhe duke siguruar një dalje të shëndetshme. 

Në raste të tjera, këto mekanizma mbrojtës mund t’ju pengojnë të përballeni me realitetin dhe mund të veprojnë si një formë e vetë-mashtrimit.

Nëse vëreni se përdorimi i tepërt i mekanizmave të caktuar mbrojtës ka një ndikim negativ në jetën tuaj, merrni parasysh konsultimin me një profesionist të shëndetit mendor.