Faj – Ndjeheni në faj që jeni mirë?

Faj është një emocion moral që ndodh kur një person beson ose kupton se ka shkelur standardet morale universale dhe mban përgjegjësi të konsiderueshme për atë shkelje.

Faji është i lidhur ngushtë me konceptin e pendimit, keqardhjes, si dhe turpit.

Lexo më shumë për:

1. Çfarë është faji?
2. Llojet e fajit
3. Ndjeheni në faj që jeni mirë?
4. Çfarë të bëni kur ndjeni faj të panevojshëm?

1. Çfarë është faji?

Në psikologji, faji është një përvojë emocionale që ndodh kur një person beson ose kupton se ai ka kompromentuar vlerat, moralin e tij ose ato universale, në një farë mënyre.

Psikoanalisti Sigmund Freud propozoi se njerëzit e përjetojnë fajin për herë të parë nga frika e ndëshkimit të prindërve. 

Modele të tjera psikologjike të konceptit sugjerojnë se faji më tepër vjen nga një ndjenjë personale e dashurisë dhe dhembshurisë ndaj të tjerëve.

2. Llojet e fajit

Janë identifikuar nga studiuesit disa forma kryesore të fajit:

• Deontologjik: Faji që rezulton nga thyerja e vlerave ose moralit personal.
• Altruist: Faji empatik për shkak të dëmtimit të dikujt tjetër.
• Faji ekzistencial: Përjetimi faji nga mos përmbushja e pritshmërive dhe qëllimeve të jetës.

Studiues të tjerë sugjerojnë që faji gjithashtu mund të ndahet në nëntipe shtesë, duke përfshirë:

• Faj jo i lidhur: Faji që lind pa një marrëdhënie të qartë midis veprimeve tuaja dhe një rezultati (p.sh., faji i të mbijetuarit).
• Faj i pabarazisë: Një ndjenjë faji e bazuar në rrethana (p.sh. paragjykim gjinor ose diskriminim racor).

3. Ndjeheni në faj që jeni mirë?

Klientët shpesh pyesin psikologët për ndjenjën e tyre të fajit. Sidoqoftë, tani e më shpesh dëgjojmë për një formë të veçantë të fajit: fajin për mirëqenien e dikujt.

• “Unë jam mirë, por miqtë dhe familja ime kanë humbur shtëpitë e tyre. Si mund të blej një divan të ri për apartamentin tim duke e ditur këtë?”
• “Unë nuk kam të drejtë të ndiej gëzim kur një fatkeqësi e tillë u ndodh njerëzve të tjerë.”
• “Si mund të jetoj nëse gjithçka është në rregull me mua, por shtëpitë e dikujt u shkatërruan dhe njerëzit e dashur humbën jetën?”

Kur ka shumë frikë, ankth, zemërim dhe vuajtje të tmerrshme në mbarë botën – ne duket se marrim një sinjal se ndjenjat tona janë disi “të gabuara” nëse nuk përputhen me atë që është “shoqërisht e pranueshme” për t’u ndjerë në momente të tilla. 

Nëse vazhdoni “jetën tuaj si zakonisht” – do dukeni si një “përbindësh i pandjeshëm”.

Gjykimi moral është i ndezur dhe duket se «është imorale tani të ndjesh gëzim, të blesh rroba të reja, të hash akullore ose të shikosh filma». Në fund të fundit, jo të gjithë mund ta përballojnë atë tani.

Në psikologji, ekziston një term “faji i të mbijetuarit” – kur një person ndihet fajtor për mbijetimin e një aksidenti automobilistik, operacioneve ushtarake ose një katastrofe natyrore. 

Disa njerëz nuk mbijetuan. Tani një numër i madh njerëzish po përjetojnë një ndjenjë të ngjashme faji. 

Disa u larguan nga vendi ku tani është i pasigurt dhe mendojnë për ata që qëndruan.

Disa i shohin ngjarjet e tmerrshme nga jashtë dhe përkulen duke menduar se nuk kanë të drejtë të jetojnë.

4. Çfarë të bëni kur ndjeni faj të panevojshëm?

Nëse e njihni këtë ndjenjë, duhet t’i përsërisni rregullisht vetes sa vijon:

1. Këto ngjarje nuk janë faji im.
2. Kam të drejtën të ndjej empati me të tjerët pa e vënë jetën time në vuajtje.
3. Nuk do të sjell asnjë ndryshim nëse e bëj jetën time të mjerueshme – nuk ndihmon.
4. Askush nuk mund të më bëjë të ndihem fajtor për diçka dhe për të cilën nuk kam faj.
5. Jeta ime është gjithashtu e vlefshme.

Shprehi ndjenjat e fajit:

• Mbajtja e fajit tuaj brenda, mund të komplikojë ndjenjat e ankthit dhe shqetësimit. 
• Flisni me një anëtar ose mik të besuar.
• Punoni në ditar për të siguruar një rrugëdalje për ndjenjat tuaja.

Përdor fajin për të krijuar sjellje pozitive:

• Faji mund të ndihmojë në rritjen personale.
• Mendo pse je ndjerë fajtor. Faji zakonisht buron nga dështimi për të përmbushur pritshmëritë e dikujt tjetër.
• Duke shkruar sjelljet dhe zgjidhjet e mundshme alternative, mund të jeni në gjendje të kultivoni aftësi dhe zakone të dobishme.

Bëj ndryshime:

• Ndonëse mund të jetë sfiduese të përballesh me vështirësitë, ndonjëherë të bësh ndryshime është gjithçka që nevojitet.
• Kjo mund t’ju ndihmojë të zgjidhni ndjenjat tuaja të fajit dhe të vazhdoni përpara.
• Ndryshimet mund të jenë verbale, të shkruara ose të bëhen përmes veprimit. 
• Të pyesësh se çfarë mund të bësh për t’i “riparuar gjërat” mund të japë gjithashtu disa baza veprimi.

Konkluzion

Faj është të përjetosh një ndjenjë shqetësimi për përgjegjësinë tënde të mundshme për një rezultat negativ.

Kur ndiheni fajtor për diçka që keni bërë, arsyet mund të jenë të dukshme për ju. Keni gjetur një justifikim në punë për të marrë një ditë shtesë pushimi, për shembull, kur e dini se kjo i ka lënë kolegëve tuaj ngarkesë. Ju e kuptoni se vendimi juaj ndikoi drejtpërdrejt te kolegët tuaj dhe kjo është arsyeja pse ndiheni fajtor.

Por është gjithashtu e mundur të ndihesh fajtor për diçka që nuk e ke bërë.

Faji i të mbijetuarit, për shembull, është një lloj faji që vjen nga njohja e të tjerëve që mund të jenë duke kaluar ose kanë kaluar nëpër ngjarje traumatike dhe ju nuk keni kaluar.

Për shembull, ky lloj faji mund të vijë nga ndjenja e padenjë për fatin tuaj të mirë. Është një emocion i zakonshëm, në mesin e atyre që u kanë mbijetuar akteve të terrorit, fatkeqësive natyrore ose llojeve të tjera të tragjedive.

Nëse nuk jeni në gjendje t’i përballoni këto ndjeja faji, është e rëndësishme të flisni për këtë me një psikolog.