Frika – Përkufizimi, tiparet, shkaqet, trajtimi

Frika ka si funksion të na paralajmërojë për praninë e rrezikut, qoftë ai rrezik fizik apo psikologjik.

Lexo më shumë për:

1. Çfarë është frika?
2. Dy reagimet e frikës
3. Simptomat e frikës
4. Diagnostifikimi i frikës
5. Shkaqet e frikës
6. Llojet e frikës
7. Trajtimi i frikës

1. Çfarë është frika?

Frika është një emocion njerëzor i natyrshëm, i fuqishëm dhe primitiv. 

Ndonjëherë frika vjen nga rreziqe reale si p.sh. zjarri, tërmeti, mbytja etj, por mund të vijë edhe nga rreziqet e imagjinuara. 

Frika mund të jetë gjithashtu një simptomë e disa kushteve të shëndetit mendor, duke përfshirë çrregullimin e panikut, çrregullimin e ankthit social, fobitë dhe çrregullimin e stresit post-traumatik (PTSD).

2. Dy reagimet e frikës

Frika përbëhet nga dy reagime kryesore ndaj një kërcënimi të përceptuar: biokimik dhe emocional.

Reaksioni biokimik ndaj frikës

Frika është një emocion natyror dhe një mekanizëm mbijetese. Kur përballemi me një kërcënim, trupat tanë përgjigjen në mënyra specifike. 

Reagimet fizike ndaj frikës përfshijnë:

• djersitjen;
• rritjen e rrahjeve të zemrës;
• nivelet e larta të adrenalinës

Kjo përgjigje fizike njihet edhe si përgjigja “lufto ose ik”, me të cilën trupi juaj përgatitet ose të hyjë në betejë për të mrojturr veten ose të largohet. 

Ky reaksion biokimik ka të ngjarë të jetë një zhvillim evolucionar. Është një përgjigje automatike që është vendimtare për mbijetesën tonë.

Përgjigja emocionale ndaj frikës

Përgjigja emocionale ndaj frikës, nga ana tjetër, ndryshon në çdo person. 

E çuditshme por frika përfshin disa reaksione kimike  të njëjta (hormonet) tek truri që bëjnë poashtu emocionet pozitive si lumturia dhe eksitimi. Ndjenja e frikës në rrethana të caktuara mund të shihet si argëtuese, si p.sh.kur shikoni filma të frikshëm.

Disa njerëz janë kërkues të adrenalinës, që shkëlqejnë në sportet ekstreme dhe situata të tjera emocionuese që shkaktojnë frikë. 

Nga ana tjetër, njerëz të tjerë kanë një reagim negativ ndaj ndjenjës së frikës, duke shmangur me çdo kusht situatat që shkaktojnë frikë.

3. Simptomat e frikës

Çdo person mund të përjetojë frikën ndryshe, por disa nga shenjat dhe simptomat e zakonshme fizike përfshijnë:

• Dhimbje gjoksi;
• Të dridhura;
• Goje e thate;
• Nauze;
• Rrahje të shpejta të zemrës;
• Probleme me frymëmarrjen;
• Djersitje;
• Duke u dridhur;
• Stomaku i shqetësuar;

Përveç simptomave fizike të frikës, njerëzit mund të përjetojnë simptoma psikologjike si të qenit:

• Të mbingarkuar;
• Të mërzitur, 
• Të ndjerë jashtë kontrollit;
• Një ndjenjë të vdekjes së afërt.

4. Diagnostifikimi i frikës

Flisni me mjekun tuaj nëse po përjetoni ndjenja të vazhdueshme dhe të tepruar të frikës. 

Mjeku mund të kryejë një ekzaminim fizik dhe të kryejë teste laboratorike për të siguruar që frika dhe ankthi juaj nuk kanë ndonjë shkak fizik..

Ai gjithashtu do të bëjë pyetje në lidhje me simptomat tuaja, duke përfshirë sa kohë i keni ato, intensitetin e tyre dhe situatat që priren t’i shkaktojnë ato. Në varësi të simptomave tuaja, mund t’ju diagnostikojë me një lloj çrregullimi ankthi, siç është një fobi.

Fobitë

Një fobi është një shtrembërim i përgjigjes normale të frikës. Frika drejtohet drejt një objekti ose situate që nuk paraqet rrezik real. Edhe pse e kuptoni se frika është e paarsyeshme, nuk mund ta menaxhoni reagimin. 

Me kalimin e kohës, frika ka tendencë të përkeqësohet pasi reagimi juaj ndaj frikes shtohet.

5. Shkaqet e frikës

Frika është tepër komplekse dhe nuk ka një shkak të vetëm.

Disa frikëra mund të rezultojnë nga përvoja ose trauma, ndërsa të tjera mund të përfaqësojnë një frikë nga diçka krejtësisht tjetër, siç është humbja e kontrollit. Të tjera mund të ndodhin sepse ato shkaktojnë simptoma fizike, të tilla si frika nga lartësitë.

Disa shkaktarë të zakonshëm të frikës përfshijnë:

• Disa objekte ose situata specifike (merimangat, gjarpërinjtë, lartësitë, fluturimi, etj.)
• Ngjarjet e ardhshme
• Ngjarjet e imagjinuara
• Rreziqe reale mjedisore
• E panjohura

6. Llojet e frikës

Disa nga llojet e ndryshme të çrregullimeve të ankthit që karakterizohen nga frika përfshijnë:

• Agorafobia
• Çrregullim i përgjithësuar i ankthit
• Çrregullim paniku
• Çrregullimi i stresit post-traumatik (PTSD)
• Çrregullimi i ankthit të ndarjes
• Çrregullimi i ankthit social
• Fobi specifike

7. Trajtimi i frikës

Trajtimet e fobisë që bazohen në psikologjinë e frikës priren të përqendrohen në teknika si desensibilizimi sistematik dhe përmbysjet. 

Të dyja teknikat punojnë me përgjigjet fiziologjike dhe psikologjike të trupit tuaj për të reduktuar frikën.

Desensibilizimi sistematik

Desensibilizimi sistematik përfshin kalimin gradualisht përmes një sërë situatash ekspozimi. Për shembull, nëse keni frikë nga lartësitë, mund ta kaloni seancën e parë me terapistin tuaj duke folur për lartësitë.

Ngadalë, gjatë seancave të mëvonshme, terapisti juaj do t’ju drejtonte duke parë fotot e lartësive, duke e vënë veten në VR në një situatë lartësie dhe përfundimisht duke vajtur në një vënd të lartë.

Kjo zakonisht shoqërohet me mësimin dhe aplikimin e teknikave të reja të përballimit për të menaxhuar përgjigjen e frikës.

Përmbysja

Kjo është një lloj teknikë ekspozimi që mund të jetë mjaft e suksesshme. Përmbysja bazuar në premisën se fobia juaj është një sjellje e mësuar dhe ju duhet ta çmësoni atë.

Këtu, ju jeni të ekspozuar ndaj një sasie të madhe të objektit të frikshëm ose i ekspozuar ndaj një situate të frikshme për një kohë të gjatë në një mjedis të sigurt dhe të kontrolluar derisa frika të zvogëlohet. 

Për shembull, nëse keni frikë nga aeroplanët, gjithsesi do të ngjiteni në një.

Çështja është që të kaloni ankthin dërrmues dhe panikun e mundshëm në një vend ku duhet të përballeni me frikën tuaj dhe përfundimisht të kuptoni se jeni mirë. 

Kjo mund të ndihmojë në përforcimin e një reagimi pozitiv (nuk jeni në rrezik) me një ngjarje të frikshme (të qenit në qiell në një aeroplan), duke ju kaluar përfundimisht frikën.

Ndërsa këto trajtime mund të jenë shumë efektive, është e rëndësishme që qasje të tilla konfrontuese të ndërmerren vetëm me drejtimin e një profesionisti të trajnuar të shëndetit mendor.

Përballja me frikën

Ka gjithashtu hapa që mund të ndërmerrni për të ndihmuar në përballimin e frikës në jetën e përditshme. Strategji të tilla fokusohen në menaxhimin e efekteve fizike, emocionale dhe të sjelljes së frikës. 

Disa gjëra që mund të bëni përfshijnë:

• Merrni mbështetje sociale. Të kesh njerëz mbështetës në jetën tënde mund t’ju ndihmojë të menaxhoni ndjenjat tuaja të frikës.
• Praktikoni vëmendjen. Ndërsa nuk mund të parandaloni gjithmonë emocione të caktuara, të qenit i ndërgjegjshëm mund t’ju ndihmojë t’i menaxhoni ato dhe të zëvendësoni mendimet negative me ato më të dobishme.
• Përdorni teknika të menaxhimit të stresit si frymëmarrja e thellë, relaksimi progresiv i muskujve dhe vizualizimi.
• Kujdesuni për shëndetin tuaj. Hani mirë, bëni ushtrime të rregullta dhe bëni gjumë të mjaftueshëm çdo natë.

Konkluzion

Frika na paralajmëron për praninë e rrezikut ose kërcënimin e dëmtimit, qoftë ai rrezik fizik apo psikologjik. Sipas hulumtimit psikologjik, ai përfshin një përgjigje universale biokimike dhe një përgjigje të lartë emocionale individuale. 

Megjithëse reagimi fizik është i njëjtë, përvoja e frikës mund të perceptohet si pozitive ose negative, në varësi të personit.

Disa frika priren të jenë të lindura dhe mund të ndikohen në mënyrë evolucionare, sepse ato ndihmojnë në mbijetesë. Të tjerët mësohen dhe lidhen me shoqërime ose përvoja traumatike.

Ekspozimi i përsëritur ndaj situatave të ngjashme çon në njohje, gjë që mund të zvogëlojë në mënyrë dramatike reagimin e frikës. Kjo qasje formon bazën e disa trajtimeve të fobisë, të cilat varen nga minimizimi i ngadalshëm i përgjigjes së frikës duke e bërë atë të ndihet e njohur.

Nëse ju ose një person i dashur po luftoni me frikën, fobitë ose ankthin, kontaktoni për informacion mbi shërbimet psikologjike.