Anhedonia – Çfarë është, simptomat shkaqet dhe trajtimi

Anhedonia është humbja e kënaqësisë dhe interesit në aktivitete që dikur e gëzonin individin.

Seksi, marrëdhëniet, ushqimi, përvojat shqisore: këto elemente janë zakonisht një burim kënaqësie për të gjithë. Megjithatë, ndodh që këto fillojnë mos japin më kënaqësi në disa raste.

Pse ndodh kjo dhe kur mund të fillojmë të shqetësohemi?

1. Kuptimi i anhedonias
2. Anhedonia dhe shkaqet neurobiologjike
3. Dallimet mes apatisë, abulisë dhe anhedonisë
4. Si të kuptoni nëse vuani nga anhedonia?
5. Anhedonia dhe depresioni
6. Anhedonia dhe plakja tek pacienti me depresion
7. Anhedonia, sulmet e panikut dhe ankthi
8. Anhedonia dhe seksi
9. Anhedonia në çrregullimin bipolar
10. Anhedonia dhe skizofrenia
11. Anhedonia dhe varësitë
12. Trajtimi i anhedonisë

1. Kuptimi i anhedonias

Anhedonia vjen nga etimologjia greke, ku "a-" do të thotë "pa" ose "mungesë", dhe "hedone" do të thotë "kënaqësi" ose "gëzim". Pra, termi nënkupton mungesën e kënaqësisë.

Në fjalorin Treccani, anhedonia përkufizohet si “paaftësia për të përjetuar kënaqësi, e shoqëruar me një rrafshim afektiv dhe emocional.” Ky fenomen shfaqet në situata ku ndjenja e kënaqësisë është e pranishme, si për shembull në një promovim në punë ose në dashuri, por ndjenjat pozitive mungojnë.

Anhedonia është e lidhur ngushtësisht me patologji të ndryshme mendore, përfshirë depresionin, skizofreninë, çrregullimet e humorit me manifestime psikotike, dhe shpesh herë edhe me abuzimin me droga.

Në kuadrin mjekësor, psikologu Theodule-Armand Ribot e ka përkufizuar anhedoninë si "paaftësinë patologjike për të perceptuar kënaqësinë në çdo formë të saj."

Kjo gjendje mund të shfaqet gjithashtu në hipotiroidizëm, sëmundjen e Parkinsonit, dhe në shumë çrregullime të tjera neurologjike dhe psikologjike, ku individët humbasin interesin për gjithçka.

2. Anhedonia dhe shkaqet neurobiologjike

Kënaqësia aktivizon disa sisteme neurologjike dhe kimike që lidhen me shpërblimin (dopaminën – një substancë kimike që ndihmon në ndjenjat e kënaqësisë) që ne marrim kur bëjmë gjëra që duam.

Kur ky sistem nuk funksionon siç duhet, për shkak të problemeve me dopaminën, truri nuk mund të ndiejë kënaqësi si më parë. 

Kështu, për individët që vuajnë nga anhedonia, dëshira për të bërë aktivitete që ndihmojnë në përmirësimin e gjendjes shpirtërore mund të mungojë, pasi truri nuk arrin të reagojë në mënyrën e zakonshme ndaj kënaqësisë. 

Ky është një proces biologjik që shpjegon se pse ndiheshin më parë të lumtur me aktivitete të thjeshta dhe tani ato nuk japin asnjë ndjesi pozitive.

3. Dallimet mes apatisë, abulisë dhe anhedonisë

Apatia: zvogëlim të motivimit dhe iniciativës për të bërë diçka

Njerëzit që ndiejnë apati kanë vështirësi për të filluar aktivitete ose për të ndjekur qëllime, dhe gjithashtu kanë vështirësi në përjetimin e emocioneve. 

Nuk ndiejnë nevojën të angazhohen, dhe kjo mund të ndikojë në jetën e tyre sociale dhe profesionale. Ata nuk janë të interesuar për asgjë dhe kanë një qëndrim indiferent ndaj jetës.

Abulia: paaftësi për të marrë vendime dhe për të vepruar edhe kur ka dëshirë 

Abulia është paaftësia për të marrë vendime ose për të vepruar, edhe kur individi ka dëshirën për të vepruar. 

Pavarësisht dëshirës për të realizuar një veprim, ata kanë vështirësi të fillojnë ose të përfundojnë diçka, dhe kjo mund të përfshijë aktivitete shumë të thjeshta dhe të zakonshme të përditshme.

Anhedonia: humbje e kënaqësisë nga aktivitete që më parë sillnin kënaqësi

Pavarësisht që individët me anhedoni mund të jenë të motivuar dhe të vendosin të bëjnë aktivitete, ata thjesht nuk përjetojnë kënaqësi nga to, dhe shpesh humbin interesin për t’i realizuar. 

Kjo është më shumë e lidhur me ndjesitë dhe emocionet sesa me motivimin për të vepruar.

4. Si të kuptoni nëse vuani nga anhedonia?

Disa nga simptomat e anhedonisë janë:

Humbja e interesit për aktivitetet që dikur ishin të këndshme

Nuk ndiheni më të kënaqur apo të entuziazmuar nga aktivitete që dikur ju pëlqenin, si argëtimi, aktivitetet sociale, apo hobi të caktuar.

Vështirësi në gjetjen e kënaqësisë nga përvoja të përditshme

 Ajo që më parë kishte një ndikim pozitiv në emocionet tuaja tani nuk sjell asnjë ndjesi kënaqësie ose kënaqësie të vogël.

Izolimi nga të tjerët

Mund të ndiheni të shkëputur nga miqtë, familja ose partnerët, duke humbur dëshirën për të kaluar kohë me të tjerët ose për të ndarë përvoja.

Humbja e motivimit

Keni vështirësi për të filluar ose përfunduar detyra të zakonshme, si puna, mësimi, ose kujdesi për veten. Kjo mund të lidhet me mungesën e energjisë dhe motivimit.

Ulje e dëshirës seksuale

Një shenjë tjetër e anhedonisë është humbja e interesit për jetën seksuale, e cila mund të jetë për shkak të mungesës së kënaqësisë dhe energjisë emocionale.

Vështirësi për të përjetuar emocione pozitive

Njerëzit me anhedoni shpesh kanë një mungesë të përgjithshme të emocioneve të këndshme dhe ndihen të shuar emocionalisht.

Kënaqësi e zvogëluar në arritje dhe shpërblime

Madje edhe kur arrihen objektiva të rëndësishëm, si një ngritje në punë ose përmbushja e një qëllimi personal, ndjenja e kënaqësisë mund të jetë e ulët ose mungon.

Për të marrë një vlerësim të saktë dhe për të kuptuar nëse vuani nga anhedonia, është e rëndësishme të konsultoheni me një profesionist të shëndetit mendor. Një psikolog ose psikiatër mund të vlerësojë simptomat tuaja dhe të ofrojë një diagnozë të saktë, duke marrë parasysh faktorët e mundshëm që kontribuojnë në gjendjen tuaj emocionale dhe psikologjike. 

5. Anhedonia dhe depresioni

Anhedonia është një simptomë kryesore e depresionit, por mund të ndodhë edhe pa depresion. 

Është shumë e rëndësishme që profesionisti të bëjë një diagnozë të mirë diferenciale, duke përdorur edhe mjete specifike.

Në rastet e pacientit depresiv me anhedoni, personi përjeton mungesë kënaqësie ose interesi për ose aktivitete që më parë konsideroheshin si shpërblyese. 

Anhedonia është e pranishme në shumë forma të depresionit, por në depresionin atipik manifestohet në një mënyrë të veçantë. 

Depresioni atipik është një formë e depresionit që karakterizohet nga:

• luhatje të humorit me periudha të përkohshme të humorit të lartë
• rritje e oreksit, ndjenja rëndese në gjymtyrë
• ndjeshmëri e lartë ndaj refuzimit
• kërkojnë më shumë mbështetje dhe lidhje sociale për t’u përballur me emocionet e tyre

Në fakt, gjendja shpirtërore mund të përmirësohet në përgjigje të ngjarjeve pozitive ose të bëhet eutimike (e qëndrueshme), madje edhe për periudha të gjata. Prandaj aftësia për të përjetuar kënaqësi nuk humbet plotësisht në depresion me tipare atipike.

Anhedonia, kur është simptomë e depresionit, mund të trajtohet me medikamente psikotrope dhe psikoterapi, të cilat mund të ndihmojnë në kuptimin e shkaqeve të problemit dhe zhvillimin e strategjive të reja për ta trajtuar atë. 

6. Anhedonia dhe plakja tek pacienti me depresion

Anhedonia mund të ketë një ndikim të rëndësishëm tek pacientët e moshuar me depresion. 

Vetëm plakja nuk shkakton domosdoshmërisht anhedoni, por është një faktor i rëndësishëm për t'u marrë parasysh. Kjo pasi të moshuarit mund të përballen me një sërë sfidash që mund të kontribuojnë në shfaqjen ose përkeqësimin e anhedonisë.

Ka disa faktorë rreziku që mund të ndikojnë në anhedoni në pacientët e moshuar me depresion:

• funksioni fizik i ulur
• vetmia dhe izolimi social
• ngjarje stresuese të jetës
• pensioni
• sëmundje ose zi
• prania e dhimbjes kronike ose problemeve shëndetësore fizike.

7. Anhedonia, sulmet e panikut dhe ankthi

Në momentet e ankthit intensiv ose gjatë një ataku paniku, individi mund të përjetojë një zhvlerësim të aktiviteteve të këndshme dhe mungesë motivimi për të marrë pjesë në to. 

Kjo gjendje mund të kontribuojë në një rreth vicioz në të cilin anhedonia nxit ankthin dhe anasjelltas.

Shkaqet e anhedonisë në çrregullimet e ankthit mund të jenë komplekse dhe të ndikuara nga disa faktorë: përgjigja e vazhdueshme e ankthit dhe e frikës mund të ndikojë në nivelet e neurotransmetuesve në tru, si serotonina dhe dopamina, të cilët janë të lidhur me sistemin e shpërblimit dhe kënaqësisë.

Për më tepër, anhedonia mund të rezultojë nga përqendrimi i tepërt në vetë ankthin, me individin të preokupuar aq shumë me simptomat e ankthit saqë humbet interesin për aktivitetet që zakonisht i pëlqejnë.

Një studim hipotezoi se anhedonia mund të shpjegojë pse ankthi kthehet në depresion. 

Njerëzit me ankth mund të përjetojnë gradualisht një ulje të kënaqësisë në aktivitetet që shkaktojnë ankth, duke çuar në zhvillimin e simptomave të tjera depresive.

8. Anhedonia dhe seksi

Çrregullimet seksuale janë shumë të zakonshme tek njerëzit që vuajnë nga depresioni dhe mund të shkaktohen nga shumë faktorë, përfshirë anhedoninë. 

Në fakt, mungesa e kënaqësisë ose e interesit për aktivitetet seksuale mund të çojë në uljen e dëshirës seksuale.

Këto simptoma mund të ndikojnë negativisht në cilësinë e jetës seksuale të njerëzve dhe në marrëdhënien e tyre. 

Shkaku i anhedonisë seksuale mund të lidhet me shumë faktorë, duke përfshirë depresionin, ankthin ose stresin e zgjatur dhe marrjen e medikamenteve kundër depresionit. 

Për më tepër, disa faktorë fizikë si plakja, sëmundjet kronike dhe dëmtimet e shtyllës kurrizore mund të ndikojnë në funksionin seksual.

9. Anhedonia në çrregullimin bipolar

Çrregullimi bipolar, i karakterizuar nga episode të alternuara të manisë dhe depresionit, mund të shkaktojë një gamë të gjerë simptomash dobësuese, duke përfshirë anhedoninë.

Anhedonia në çrregullimin bipolar është një simptomë kyçe, e cila mund të ndodhë gjatë periudhave të depresionit, si dhe periudhave të manisë.

Gjatë një episodi depresiv, anhedonia mund ta bëjë të vështirë shijimin e aktiviteteve që më parë sillnin kënaqësi, të tilla si socializimi, hobi ose interesa personale.

Gjatë një episodi maniak, anhedonia mund të shfaqet si një zhvlerësim i aktiveve që normalisht sillte eksitim ose kënaqësi. 

Për më tepër, anhedonia mund të ndikohet nga faktorë psikologjikë të tillë si paaftësia për të përjetuar gëzim për shkak të simptomave depresive ose maniake.

10. Anhedonia dhe skizofrenia

Studimet kanë treguar se njerëzit me skizofreni, kur pyeten për aktivitete ose situata që shumica e njerëzve presin të jenë të këndshme (p.sh., ushqim i mirë, aktivitete rekreative, ndërveprime sociale), raportojnë se përfitojnë më pak kënaqësi sesa ata që nuk vuajnë nga çrregullimi.

Megjithatë, raportohet se kur atyre u ofrohen aktivitete të tilla si shikimi i një filmi ose shijimi i një pije të shijshme, kënaqësia që individët me skizofreni raportojnë se përjetojnë është e barabartë me atë të njerëzve të shëndetshëm.

Kështu, deficiti i anhedonisë në skizofreni duket se ka të bëjë me kënaqësinë parashikuese dhe jo me përvojën aktuale të kënaqësisë së përjetuar këtu dhe tani.

11. Anhedonia dhe varësitë

Anhedonia mund të luajë një rol të rëndësishëm në zhvillimin e varësive pasi njerëzit që përjetojnë një ndjenjë të vazhdueshme kënaqësie të reduktuar ose mungesë interesi mund të kërkojnë mënyra alternative për kënaqësi.

Megjithatë, është e mundur që abuzimi me substancat të jetë jo vetëm pasojë, por edhe shkak i anhedonisë. Kjo mund të çojë në një rreth vicioz ku anhedonia nxit varësinë dhe varësia thekson anhedoninë.

Për shembull, një studim vuri re se abuzimi me kanabisin i bënte njerëzit katër herë më shumë gjasa të kishin simptoma depresive dhe të përjetonin ide vetëvrasëse dhe anhedoni.

Ashtu si anhedonia nga kanabisi, është e mundur që të ndodhë edhe anhedonia nga kokaina ose substanca të tjera, ose edhe anhedonia nga kumari në rastin e varësive të sjelljes.

12. Trajtimi i anhedonisë

Si profesionistë të shëndetit mendor, ne dëgjojmë dëshmitë e guximshme të pacientëve që kanë luftuar me ndjenjat e zbrazëtirës emocionale dhe kanë kërkuar të rifitojnë kënaqësinë në jetë.

Nëpërmjet përvojave të tyre, disa prej të cilave flasin për demotivim, mërzi, pamundësi për të shijuar veten, ne zbulojmë se si anhedonia mund të prekë çdo aspekt të jetës së përditshme.

Disa e përshkruajnë qëndrimin anhedonik si një mbrojtje, që ndonjëherë rezulton në tërheqje sociale. Të tjerë flasin për gjendjen e tyre anhedonike duke u ankuar për zhdukjen e emocioneve që dikur i bënin të buzëqeshnin.

Këto dëshmi ofrojnë një vështrim intim në realitetin e anhedonisë dhe se si ajo mund të ndikojë në mirëqenien emocionale dhe cilësinë e jetës.

A mund të trajtohet anhedonia?

Trajtimi i anhedonisë mund të kërkojë kohë dhe një qasje terapeutike personale që mund të përfshijë psikoterapi dhe medikamente. 

Nuk ka zgjidhje fikse për të gjithë, pasi shkaqet dhe përvojat e anhedonisë mund të ndryshojnë nga personi në person.  

Por, ka disa qasje psikoterapeutike për të trajtuar anhedoninë, si p.sh

• terapi njohëse e sjelljes (CBT)
• terapi e integruar
• terapi psikodinamike

Merr me vete nga ky artikull

Është e rëndësishme të mbani mend se vlerësimi klinik nga një profesionist mbetet thelbësor për një vlerësim të saktë të anhedonisë.

Kjo për të përcaktuar shkakun themelor të saj dhe për të zhvilluar një plan trajtimi të personalizuar.