Stresi post traumatik – Diagnostikimi, simptomat, trajtimi

Stresi post traumatik është një gjendje e cila, nëse nuk trajtohet, mund të dalë jashtë kontrollit dhe të ketë pasoja për shëndetin psiko emocional dhe fizik.

Paralajmërim i përmbajtjes: 

Kini kujdes pasi artikulli përmend tema të lidhura me traumën që përfshijnë sulme seksuale dhe dhunë, të cilat mund të shkaktojnë shqetësime dhe të provokojnë kujtime shqetësuese për ju.

Në këtë artikull do të trajtohen:

1. Përkufizimi i çrregullimit të stresit post traumatik
2. Faktorë predispozues për PTSD
3. Simptomat e stresit post traumatik
4. Trajtimi i çrregullimit të stresit post traumatik

1. Përkufizimi i çrregullimit të stresit post traumatik

Të përjetosh ulje-ngritje është një pjesë normale e jetës së një individi. 

Fatkeqësisht, disa njerëz përjetojnë rënie të cilat janë jashtëzakonisht traumatizuese dhe bën që ata të mos e kapërcejnë dot atë, si:

• Sulmi seksual;
• Një situatë lufte;
• Një aksident i frikshëm;
• Katastrofa natyrore;
• Duke parë dikë që të vdes para syve etj.

Kur dikush kalon diçka kaq të rëndë, ata normalisht kalojnë një periudhë shqetësimi ose ankthi. 

Nuk është e pazakontë:

• Të jesh i trishtuar;
• Të kesh vështirësi për të kaluar ditën;
• Të ndihesh i preokupuar me atë që ndodhi;
• Disa njerëz bëjnë ndryshime të mëdha në jetë si rezultat i traumës;
• Preokupimi mund të bëhet obsesiv;
• Të përjetojnë depresion intensiv;
• Të kenë reagime fizike kur kujtojnë se çfarë ka ndodhur. 

Si rregull i përgjithshëm, këto ndjenja zbehen me kohën dhe individi kthehet përsëri në jetën normale. Sidoqoftë, jo të gjithë munden, janë të aftë të lëvizin përpara ose të kapërcejnë tronditjen e asaj që u ndodhi. 

Kur këto lloj reagimesh ndodhin dhe zgjasin, ka shumë të ngjarë që personi të ketë zhvilluar Çrregullimin e Stresit Post Traumatik (PTSD). 

Ndryshimi mes çrregullimit të stresit akut dhe stresi post traumatik 

Mund të jetë e lehtë për tu ngatërruar ose e vështirë për të bërë dallimin midis çrregullimit të stresit akut (ASD) dhe stresit post traumatik (PTSD). 

Kur dikush vuan nga ASD, ai përjeton një mori simptomash serioze për disa javë, dhe më pas simptomat zbehen dhe zhduken. Me PTSD, simptomat vazhdojnë të zgjasin dhe në disa raste përkeqësohen.

2. Faktorë predispozues për PTSD

Disa faktorë të tillë si:

• Gjenetika;
• Qëndrueshmëria;
• Mjedisi;
• Historia e ekspozimit ndaj traumës;
• Lloji i personalitetit;
• Mosha;
• Gjinia;
• Reagimi;
• Mbështetja sociale.

Këto mund të luajnë një rol, pse disa njerëz zhvillojnë PTSD ndërsa të tjerët jo edhe nëse kanë kaluar të njëjtën ngjarje traumatike. 

Për shembull, një vajzë e përdhunuar, e ka më të lehtë kalimin e gjendjes traumatike kur:

• Beson dhe referon në familjen e saj për atë që ka ndodhur;
• I ofrohet dashuri;
• Ka mbështetje; 
• Ka mundësi të trajtohet nga një psikolog.

Ndërkohë një vajzë, ka të ngjarë të mos e kalojë gjëndjen e stresit post traumatik:

• Nga frika e gjykimit;
• Familjarët nuk i ka sistem mbështetës;
• Rrezikon jetën;
• Nuk di ku të drejtohet…etj.

Stresi post traumatik është një çrregullim i paparashikueshëm pasi nuk zhvillohet menjëherë.

3. Simptomat e stresit post traumatik

Çdokush, mashkull apo femër, fëmijë apo i rritur mund të zhvillojë PTSD. Sidoqoftë, ato mund të mos kenë gjithmonë të njëjtat simptoma. 

Simptomat e çrregullimit të stresit post-traumatik tek fëmijët mund të shfaqen si më poshtë:

• Urinimi në shtrat;
• Regresimi i sjelljes;
• Probleme të kujtesës deri tek harrimi i të folurit;
• Të qenit jashtëzakonisht i mpirë;
• Të prirur për të qarë pa shkak;
• Vizatimi i gjërave të trishtueshme;

Zakonisht, kjo është mënyra e tyre për të shprehur traumën që kanë duruar. Simptomat mund të fillojnë të acarohen dhe të marrin kohë për tu shfaqur, diku nga disa javë në disa muaj apo edhe vite më vonë.

Simptomat e stresit post traumatik sipas kritereve të DSM 5 

Sipas DSM 5, diagnoza e çrregullimit të stresit post traumatik jepet kur plotësohen të paktën një ose më shumë simptoma nga secili prej kritereve më poshtë:

Stresori

Çfarë e shkaktoi traumën? Ky kriter shikon se si dhe në çfarë mënyre individi ishte i ekspozuar ndaj ngjarjes traumatike. 

A ishin ata:

• Të përfshirë drejtpërdrejt? Viktimë?
• A ishin ata dëshmitarë të ngjarjes traumatike?
• A i ka ndodhur trauma një familjari apo një personi të dashur?
• A ishin ata të ekspozuar indirekt si rezultat i faktorëve të jashtëm siç është puna e tyre? Për shembull, oficerë policie, mjekë, veteranë, etj.

Ndërhyrja

Kur individi përjeton ose rijeton traumën në mënyrë të përsëritur si rezultat ose përmes:

• Maktheve dhe fleshback-ve;
• Kujtime ndërhyrëse automatike;
• Përjetimi i shqetësimit emocional dhe fizik kur hasin diçka që u kujton traumën;
• Ndonjëherë përvjetorët e ngjarjes traumatike mund të veprojnë gjithashtu si shkaktarë;

Në këto kritere kërkohet vetëm një simptomë; për shembull, është e mundur që të keni makthe pa flashback dhe anasjelltas. Ose nuk keni as një, por keni sulme paniku kur përballeni me një kujtim të traumës.

Shmangia

Kur individi shmang çdo gjë në lidhje me traumën:

• Shmangie emocionale (shtypje e emocioneve të përjetuara);
• Refuzimi për të menduar/ kujtuar ngjarjen;
• Harresë e pavetëdijshme e njerëzve, vendeve ose gjëra të cilat sjellin ndërmend atë që kanë kaluar.

Pritet shmangia në një farë mase, por kur fillon të pengojë individin që jeton jetën e tij ose është mënyra e vetme që ata mund ta kalojnë ditën e tij, është një problem qe duhet trajtuar sa më shpejtë.

Konjicioni dhe humori

Mendimet, emocionet dhe ndjenjat, të cilat u përkeqësuan ose filluan vetëm pasi ndodhi ngjarja traumatike, të tilla si:

• Mungesa e interesit për aktivitetet shoqërore ose të përditshme;
• Rritja e ndjenjës së izolimit;
• Duke u shkëputur nga të tjerët;
• Të ndierit negativ dhe poshtë për veten dhe gjithçka tjetër perreth;
• Të paturit të vështirë të menduarin për gjëra pozitive ose të ndierit pozitiv në përgjithësi;
• Vështirësia për të kujtuar detajet kryesore rreth ngjarjes traumatike;
• Fajësimi i vetes ose të tjerëve për ngjarjen traumatike.

Të paktën dy nga simptomat e diskutuara më sipër duhet të përmbushen në këto kritere.

Reaktiviteti

Reagimi në lidhje me traumën, i cili u përkeqësua ose filloi vetëm pasi ndodhi ngjarja traumatike. Të paktën një nga simptomat e mëposhtme duhet të jetë e pranishme:

• Shfaqje e sjelljeve agresive ose nervozizëm;
• Probleme me gjumin;
• Probleme me përqendrimin;
• Angazhimi në sjellje të pazakontë dhe të rrezikshme;
• Vigjilencë e shtuar dhe ndjenja e vazhdueshme e ndjenjës së rrezikut;
• Të prirur për tu tronditur ose trembur lehtë.

Dëmtimi

Simptomat e përjetuara nga individi shkaktojnë shqetësime dhe pengojnë aftësinë e tyre për të funksionuar si duhet ose për të kaluar ditën e tyre siç do të ndodhte normalisht.

Kohëzgjatja

Të gjitha simptomat e përmendura më sipër do të duhet të kenë qëndruar për të paktën një muaj ose më shumë për të përmbushur kriteret e PTSD.

Sapo të plotësohen simptomat nga secili kriter, profesionisti do të sigurojë një diagnozë dhe do të shikojë se cilat opsione trajtimi i përshtaten më mirë nevojave.

4. Trajtimi i çrregullimit të stresit post traumatik

Trajtimi i çrregullimit të stresit post traumatik është përqendruar kryesisht rreth psikoterapisë. Në varësi të situatës, ilaçet mund të jepen gjithashtu nga mjeku psikatër, për të ndihmuar pacientin për të rritur efektivitetin e terapisë të të folurit.

Kur fillon terapinë, profesionisti i shëndetit mendor ka tre qëllime specifike:

• Të zbeh ose zhduk simptomat tuaja PTSD;
• Sigurimin e mjeteve të duhura për të menaxhuar simptomat;
• Kthimin e besimit dhe vetëvlerësimit;

Terapia CBT

Forma më e suksesshme e psikoterapisë për trajtimin e PTSD mbetet terapia njohëse dhe e sjelljes (CBT), sepse CBT:

• Përqendrohet në marrëdhëniet midis mendimeve, ndjenjave dhe sjelljeve; 
• Synon zgjidhjen e problemeve dhe lehtësim të simptomave aktuale;
• Është një angazhim afatshkurtër dhe rezultatet nuk vonojnë të shfaqen. 

Gjatë seancave me terapistin, ata do t’ju inkurajojnë të flisni për përvojat tuaja dhe të punojnë me ju për të identifikuar mendimet dhe modelet negative.

Me kalimin e kohës ju filloni t’i ktheheni jetës tuaj normalisht.

Terapia e ekspozimit të zgjatur (PET) 

Është një tjetër teknikë që përdoret shpesh për të trajtuar PTSD. 

Përgjatë tetë deri në pesëmbëdhjetë seanca, të cilat zgjasin për rreth një orë e gjysmë, pacienti mësohet:

• Me teknikat e frymëmarrjes;
• Teknikat e relaksimit;
• Mësohet të përballet me ngjarjen traumatike si dhe çdo kujtesë të tyre;
• Përballet me emocionet dhe frikën e tij hap pas hapi. 

Qëllimi është që pacienti të desensibilizohet ndaj këtyre kujtesave dhe të zvogëlohen simptomat e shmangies:

Medikamente

Medikamente si anti-depresivë ose ilaçe, të cilat do të ndryshojnë kiminë tuaj të trurit mund të përshkruhen nga mjeku gjithashtu.  Kjo është bërë për t’ju bërë të ndiheni më mirë.

Medikamente të caktuara do t’ju ndihmojnë gjithashtu të flini më mirë dhe të ndaloni së ëndërruari makthe. 

Mbani në mend; ilaçet nuk do të shërbejnë për t’ju kuruar; është vetëm një zgjidhje afatshkurtër dhe veprojnë më shumë si një efekt mpirës ose qetësues momental.

Konkluzion

Stresi post traumatik mund t’ju ​​dëmtojë shumë në jetën tuaj. Mund të shkatërrojë jetën tuaj profesionale, të ndikojë thellë në marrëdhëniet tuaja dhe t’ju bëjë të ndiheni shumë të izoluar dhe vetëm. 

Gjithashtu është një gjendje që mund të kthehet në rrezik pasi simptomat fillojnë të përkeqësohen dhe nuk mund të menaxhohet pa ndihmën e jashtme – profesionale.

Simptomat e PTSD-së zakonisht grupohen në katër lloje: 

• Kujtime ndërhyrëse;
• Shmangie;
• Ndryshime negative në të menduar dhe humor;
• Ndryshime në reagimet fizike dhe emocionale;

Simptomat mund të ndryshojnë me kalimin e kohës ose ndryshojnë nga personi në person. Stresi post traumatik nuk është një gjëndje me të cilën duhet të jetoni përgjithmonë, me planin e duhur të trajtimit, çrregullimi mund të trajtohet dhe menaxhohet me sukses.

Ashtu si me çdo shqetësim, sa më shpejt të merrni trajtim, aq më mirë do të jenë rezultatet dhe aq më shpejt do të ndiheni mirë.