Postimet E Fundit
Stres
· Fëmijë
· Adoleshent
· Të rritur
Trauma psikologjike – Llojet, simptomat dhe trajtimi
Trauma psikologjike është përvojë e karakterizuar nga tronditje të forta emocionale që mund të lënë gjurmë të thella në psikikë.
Në këtë artikull do të zbulojmë:
- Çfarë është trauma psikologjike?
- Llojet e traumës psikologjike dhe shembuj
- Cilat janë simptomat e traumave psikologjike?
- Diagnoza e traumave psikologjike
- Trajtimi i traumave psikologjike
1. Çfarë është trauma psikologjike?
Trauma: Kuptimi dhe përkufizimi në psikologji
Për të pasur një përkufizim të traumës, ne mbështetemi në etimologjinë e fjalës, e cila rrjedh nga greqishtja trauma dhe do të thotë “plagë“.
Duke cituar Treccanin: trauma psikologjike është një "çrregullim i gjendjes psikike të prodhuar nga një ngjarje me një ngarkesë të dukshme emocionale".
Në psikologjinë e urgjencës, psikotraumatologjia është dega që fokusohet në traumat psikike.
Kjo fushë studion situatat traumatike dhe reagimet individuale ndaj ngjarjeve të tilla, dhe rrethanat në të cilat përgjigjet ndaj një ngjarjeje potencialisht traumatike konsolidohen në simptoma të rëndësishme psikologjike.
2. Llojet e traumës psikologjike dhe shembuj
Trauma sipas natyrës së ngjarjes
a) Trauma akute
Shkaktohet nga një ngjarje e vetme dhe e papritur, si një aksident, sulm fizik, ose një fatkeqësi natyrore.
Shembuj:
| – Aksidente rrugore. |
| – Sulme fizike ose seksuale. |
| – Fatkeqësi natyrore. |
Si përjetohet:
| – Reagimi emocional është intensiv dhe i menjëhershëm si shoku, frika, konfuzioni, ankthi. |
| – Çrregullime të përkohshme të gjumit. |
b) Trauma kronike
Rezulton nga ekspozimi i vazhdueshëm ndaj situatave stresuese, si abuzimi afatgjatë (fizik, emocional ose seksual), dhuna në familje, ose bullizmi.
Shembuj:
Si përjetohet:
| – Ndikon në zhvillimin emocional dhe sjell çrregullime më komplekse. |
| – Ndjenja e pamjaftueshmërisë. |
| – Vështirësi në marrëdhënie. |
| – Izolim emocional. |
| – Probleme të rënda të shëndetit mendor. |
c) Trauma komplekse
Lidhur me përvoja të përsëritura të dhunës ose abuzimit, shpesh gjatë fëmijërisë, duke përfshirë një marrëdhënie të ngushtë me personin që shkakton traumën.
Si përjetohet:
| – Ndikon thellësisht në zhvillimin e personalitetit / identitetit. |
| – Ndikon ndjenjën e vetëvlerësimit. |
| – Ndjenjën e sigurisë dhe besimin tek të tjerët. |
| – Ul aftësinë për të krijuar marrëdhënie të shëndetshme. |
PTSD dhe PTSD e Komplikuar
a) PTSD (Çrregullimi i Stresit Post-Traumatik)
Zhvillohet pas një ngjarjeje traumatike të rëndë.
Simptomat përfshijnë:
| – Rikujtime të vazhdueshme të ngjarjes. |
| – Ëndrra të frikshme. |
| – Shmangie të situatave që kujtojnë traumën. |
b) C-PTSD (Complex PTSD)
I njohur nga ICD-11, ky lloj ndodh pas ekspozimit afatgjatë ndaj traumave të përsëritura.
Përveç simptomave të PTSD-së, përfshin:
| – Vështirësi në rregullimin emocional. |
| – Ndjenja të thella të turpit ose fajit. |
| – Probleme në ndërtimin e marrëdhënieve. |
Trauma sipas llojit të përjetimit:
a) Trauma zhvillimore
Shkaktohet gjatë periudhave kritike të zhvillimit të fëmijës, si mungesa e kujdesit prindëror ose abuzimi emocional.
Ndikon në:
| – Ndërtimin e marrëdhënieve të shëndetshme. |
| – Vështirëson rregullimin emocional në moshën e rritur. |
b) Trauma sekondare (ose trauma e ndjeshmërisë):
Përjetohet nga personat që janë dëshmitarë ose dëgjojnë për përvoja traumatike të të tjerëve (p.sh., profesionistët e shëndetit mendor, punonjësit e emergjencave).
Shkakton simptoma të ngjashme me PTSD:
| – Lodhje emocionale. |
| – Ndjenja të pafuqisë. |
| – Tërheqje sociale. |
c) Trauma kolektive
Përjetohet nga grupe të mëdha njerëzish si rezultat i luftërave, krizave humanitare, ose pandemive.
Ndikon në:
| – Ndjenjën e sigurisë. |
| – Stabilitetin të komunitetit. |
Trauma sipas kohëzgjatjes së reagimit
Trauma e freskët (immediate)
Reagimi ndodh menjëherë pas ngjarjes traumatike.
Me simptoma si:
| – Shoku emocional. |
| – Konfuzioni. |
| – Ndjenja e shkëputjes me realitetin. |
Trauma e pashërueshme (persistent):
Simptomat vazhdojnë për muaj ose vite pas ngjarjes.
| – Duke u shfaqur si PTSD. |
| – Çrregullime të tjera psikologjike. |
Një perspektivë interesante: Trauma “E Vogël” vs. “E Madhe”
- Trauma e Madhe (Big T Trauma):
Përfshin ngjarje të mëdha traumatike si aksidente, dhunë ekstreme, ose fatkeqësi natyrore.
- Trauma e Vogël (Little t Trauma):
Lidhur me ngjarje që mund të duken më të vogla (si refuzimi, humbja e një miqësie, humbja e një pune), por që kanë një ndikim të madh emocional në individ.
Në trajtimin psikologjik, është e rëndësishme të mos nënvlerësohen traumat “e vogla”, sepse ndikimi i tyre varet nga përvoja personale dhe kapaciteti i përballjes së individit.
Nëse dikush përjeton vazhdimisht dhimbje emocionale ose abuzim në marrëdhëniet me të tjerët (si p.sh. poshtërim, dhunë psikologjike apo neglizhencë), kjo mund të shkaktojë një traumë të thellë dhe afatgjatë. Me kalimin e kohës, kjo mund të çojë në Çrregullimin Kompleks Post-Traumatik (C-PTSD) – një formë më e thellë e stresit post-traumatik, që prek mënyrën si personi e sheh veten, të tjerët dhe botën. Pastaj janë të ashtuquajturat trauma ndër breza, pra trauma psikologjike që transmetohen nga një brez në tjetrin kur nuk trajtohen.
3. Cilat janë simptomat e traumave psikologjike?
Simptomat psikologjike të çrregullimeve të lidhura me traumën përfshijnë:
- Efekti nxitës nga (një stimul që në dukje nuk ka lidhje me traumën por që rikthen shokun e pësuar).
- Mendime dhe kujtime të ngjarjes, sidomos kur ndesheni me një person, vend ose imazh që ju kujton ngjarjen.
- Ankth.
- Hipervigjilenca, një simptomë shumë mbrojtëse pasi trupi juaj po përpiqet t’ju mbajë të sigurt duke ju bërë më të vetëdijshëm për rreziqet e mundshme.
- Shmangia e vendeve dhe situatave që lidhen me traumën.
- Ndjenja e pasigurisë: pas një ngjarjeje traumatike, supozimet tona për botën që është një vend i sigurt dhe i sigurt janë shkatërruar në mënyrë të kuptueshme.
- Humor i vazhdueshëm i ulët.
- Reaksionet disociative (të tilla si rikthimet, depersonalizimi dhe derealizimi, amnezia disociative)
- Ndjenjat e shkëputjes nga të tjerët që mund të çojnë në izolim social.
Dëmi psikologjik i shkaktuar nga ngjarja traumatike në këto raste ka pasoja në jetën e përditshme dhe vë në rrezik marrëdhëniet, punën apo studimin, duke rrezikuar shëndetin mendor dhe fizik të individit.
Ndërsa lexoni disa simptoma që ndodhin zakonisht pas një ngjarjeje traumatike, do të vini re se shumica janë gjithashtu simptoma të PTSD. Është e rëndësishme të mbani mend se të keni këto simptoma nuk do të thotë që keni PTSD.
4. Diagnoza e traumave psikologjike
PTSD nuk mund të diagnostikohet deri të paktën 30 ditë pas një ngjarjeje traumatike sepse shumë simptoma të ngjashme me PTSD janë në fakt pjesë e përgjigjes natyrale të trupit tuaj ndaj një ngjarjeje traumatike dhe për shumë njerëz, këto simptoma do të zvogëlohen gradualisht me kalimin e kohës.
Jo të gjitha përvojat traumatike do të çojnë në një diagnozë të një gjendjeje të lidhur me traumën. Kur flisni me mjekun ose profesionistin e shëndetit mendor, ata do të bëjnë pyetje në lidhje me simptomat që po përjetoni dhe sa kohë më parë ka ndodhur trauma.
Nëse jeni ende duke përjetuar simptoma për disa kohë pas përvojës dhe këto simptoma kanë një ndikim të rëndësishëm në jetën tuaj të përditshme, mjeku juaj do të kontrollojë nëse i përmbushni kriteret diagnostike për një çrregullim të lidhur me traumën ose stresin, në varësi të natyrës së saktë të simptomave tuaja.
5. Trajtimi i traumave psikologjike
Nëse keni përjetuar traumë, mund të jetë e dobishme të flisni me një psikolog.
Një psikolog ofron mbështetje, si dhe t’ju ndihmojë të kuptoni më mirë simptomat që po përjetoni.
Trajtimi do të varet nga simptomat që po përjetoni si rezultat i traumës. Mund të përfshijë psikoterapi, mjekim, vetëkujdes ose një kombinim të këtyre qasjeve.
Trajtimet shpesh përqendrohen në ndihmën e njerëzve që të integrojnë përgjigjen e tyre emocionale ndaj traumës, si dhe adresimin e çdo gjendjeje të shëndetit mendor që rezulton si ankthi, depresioni ose PTSD.
Përmbledhje
Trauma psikologjike mund të shfaqet në forma të ndryshme, duke prekur si trupin ashtu edhe mendjen. Simptomat e saj ndryshojnë në intensitet dhe frekuencë, në varësi të përvojës së përjetuar.
Jo vetëm ata që kanë përjetuar drejtpërdrejt një ngjarje traumatike, por edhe ata që kujdesen për të tjerët – si punonjësit humanitarë, psikologët, punonjësit socialë apo personeli shëndetësor – mund të përballen me trauma emocionale. Askush nuk është imun.
Disa nga simptomat janë reagime natyrore të trurit dhe trupit ndaj përvojave të vështira, por nëse ato fillojnë të ndikojnë fuqishëm në jetën e përditshme, kërkimi i ndihmës nga një psikolog ose mjek është hapi më i rëndësishëm drejt shërimit.
