Terapia ekspozimit – Çfarë është dhe si ndihmon

Terapia e ekspozimit është një formë e terapisë së sjelljes e krijuar për të ndihmuar njerëzit të kapërcejnë frikën e tyre.

Për shembull, mund të keni frikë nga vendet e mbyllura si ashensori ose avionët, nga lartësitë ose vendet me shume njerëz si qendrat tregtare etj.

1. Si funksionon terapia e ekspozimit?
2. Llojet e terapisë së ekspozimit
3. Procesi i terapisë së ekspozimit
4. Teknikat e terapisë së ekspozimit
5. Për cilat shqetësime përdoret terapia e ekspozimit?
6. Përfitimet e terapisë së ekspozimit
7. Kufizimet e terapisë së ekspozimit

1. Si funksionon terapia e ekspozimit?

Nëse njrëzit kanë frikë një objekt, vend ose kafshë, ata do ta shmangin atë. 

Kjo do i bëjë të ndihen mirë në kohë afatshkurtër, por shkakton përkeqësimin afatgjatë të frikës dhe ankthit.

Terapia e ekspozimit ndihmon në thyerjen e ciklit të shmangies. Pra ju ekspozon gradualisht me objektin e frikës në një mjedis të sigurt deri sa të jeni në gjendje të përballeni në realitet.

Qëllimi i terapisë së ekspozimit është t’ju ndihmojë të kapërceni frikën tuaj në mënyrë që objekti, aktiviteti ose situata të mos shkaktojnë ankth.

2. Llojet e terapisë së ekspozimit

Terapia e ekspozimit mund të ndihmojë në trajtimin e disa kushteve, si fobitë, çrregullimin e ankthit të përgjithësuar dhe çrregullimin e ankthit social. 

Ekziston gjithashtu një formë e specializuar e terapisë së ekspozimit, e njohur si terapia e parandalimit të ekspozimit dhe reagimit (ERP ose Ex/RP). Kjo mund të ndihmojë në trajtimin e çrregullimit obsesiv-kompulsiv (OCD).

Sipas DeAngelis, ERP ndihmon individët me OCD të përballen me situata të pakëndshme dhe të reduktojnë sjelljet detyruese në të cilat ata përfshihen për të lehtësuar ankthin. 

Duke parandaluar detyrimin ose ritualin, individët mësojnë se gjërat e këqija nuk ndodhin, edhe kur ata nuk ndjekin detyrimin për ta bërë atë sjellje.

Studimet tregojnë se ERP ka sukses të madh në reduktimin e simptomave të OCD, një gjendje që dikur konsiderohej e patrajtueshme. 

Hulumtimet e publikuara në 2021 sugjerojnë më tej se kur ekspozimi ndodh duke përdorur realitetin virtual, ai mund t’i ndihmojë njerëzit të përfshihen më plotësisht në këtë lloj terapie.

3. Procesi i terapisë së ekspozimit

Terapia e ekspozimit mund të përparojë me ritme të ndryshme.

Terapisti udhëzon si të përballeni me frikën sipas një hierarkie frike ose “shkallë” që shërben si një udhërrëfyes për trajtim. Kjo mund t’ju ndihmojë të përballeni me traumën dhe ankthin që përfshin çdo hap i procesit.

Procesi mund të përfshijë:

Ekspozimi i shkallëzuar

Kjo përfshin ekspozimin ndaj burimit të frikës suaj gradualisht duke ngjitur shkallët një nga një. 

Për shembull, nëse keni frikë nga gjilpërat, hapat mund të përfshijnë:

• shikimin e një fotografie të një gjilpëre, 
• të keni një gjilpërë të mbuluar pranë jush, 
• duke mbajtur një gjilpërë, etj., 
• derisa të jeni në gjendje të bëni atë që keni më shumë frikë, që është duke marrë një injeksion.

Desensibilizimi sistematik

Terapisti mund të përdorë metoda sistematike të desensibilizimit për t’ju ndihmuar të relaksoheni dhe të rehatoheni me çdo hap të këtij procesi. 

Këto metoda mund të përfshijnë ushtrime relaksimi si meditim, frymëmarrje të thellë, imazhe të drejtuara dhe relaksim progresiv të muskujve.

Përmbytja

Kjo metodë përfshin ekspozimin në nivelin më të lartë të shkallës menjëherë. 

Terapistët mund të përdorin përmbytje nëse frika juaj ndërhyn në aftësinë tuaj për të vazhduar jetën tuaj të përditshme. 

Ndërsa kjo qasje mund t’ju ndihmojë të kapërceni frikën tuaj më shpejt, përmbytjet mund të jenë traumatike për t’u përjetuar. Një terapist mund ta marrë parasysh këtë metodë vetëm pasi ankthi juaj të jetë ulur ndjeshëm.

4. Teknikat e terapisë së ekspozimit

Ekspozimi In Vivo

Ekspozimi “in vivo” është një teknikë terapike që përdoret për të trajtuar ankthin dhe frikën duke ekspozuar gradualisht individin ndaj situatave që i shkaktojnë ankth në jetën reale.

Shembull:

Një person që ka frikë nga ashensorët (klaustrofobi) mund të trajtohet përmes ekspozimit “in vivo”. 

Në fillim, ai mund të fillojë duke qëndruar pranë një ashensori pa hipur në të. Pastaj, mund të hipë për një kat të vetëm, dhe me kalimin e kohës, gradualisht të rrisë ekspozimin, duke udhëtuar disa kate me ashensor deri sa frika të ulet dhe të bëhet e menaxhueshme. 

Ky proces i ekspozon personin gradualisht ndaj frikës, duke i ndihmuar të mësojë se nuk ka rrezik real dhe të kontrollojë reagimet e tij ankthioze.

Ekspozimi imagjinar

Ekspozimi imagjinar është një teknikë ku personi përballet me burimin e frikës ose ankthit përmes imagjinatës, në vend që të ekspozohet drejtpërdrejt në jetën reale.

Shembull:

Një person që ka përjetuar një aksident automobilistik dhe ka frikë të ngasë makinën mund të përdorë ekspozimin imagjinar. 

Në një seancë me terapistin, ai do të imagjinojë në mënyrë të detajuar momentet e aksidentit – si ndodh aksidenti, emocionet që përjeton, dhe reagimet fizike që ka. 

Duke e përsëritur këtë proces, ai mësohet me mendimet dhe emocionet e lidhura me ngjarjen traumatike, gjë që gradualisht ul fuqinë e frikës dhe ankthit që lidhet me to.

Ky proces i ndihmon personat të përballen me kujtimet e dhimbshme në një mjedis të sigurt dhe të kontrolluar, duke i përgatitur për ekspozimin real.

Ekspozimi interceptiv

Ekspozimi interoceptiv është një teknikë që përdoret për të trajtuar ankthin, sidomos panikun, duke provokuar në mënyrë të qëllimshme simptomat fizike që lidhen me ankthin. Kjo ndihmon personin të mësohet me ndjesitë e trupit të tij dhe të mësojë se ato nuk janë të rrezikshme.

Shembull:

Një person që ka atake paniku dhe ndjesinë se nuk mund të marrë frymë mund të përdorë ekspozimin interoceptiv. 

Terapisti mund t’i kërkojë atij të vrapojë në vend për 30 sekonda ose të hipë e zbresë shkallët me shpejtësi për të provokuar rritjen e rrahjeve të zemrës dhe ndjesinë e vështirësisë në frymëmarrje. 

Kjo imiton simptomat e panikut dhe e ndihmon personin të mësohet me këto ndjesi, duke kuptuar se ato nuk janë shenja të një krize të vërtetë, por thjesht simptoma kalimtare të ankthit.

Në këtë mënyrë, personi mëson ta kontrollojë panikun dhe të mos e frikësohet më nga simptomat fizike që përjeton.

Ekspozimi i realitetit virtual

Ekspozimi i realitetit virtual është një qasje më e re që ju lejon të përballeni me frikën tuaj duke përdorur pajisjet e realitetit virtual. 

Nëse, për shembull, keni frikë nga fluturimi, mund të përfitoni nga videot që simulojnë fluturimin përpara se të shkoni në një pushim që përfshin udhëtimin ajror.

Shembull:

Një person që ka frikë nga lartësitë (akrofobia) mund të përdorë ekspozimin me realitet virtual për t’u përballur me këtë frikë. 

Me ndihmën e syzeve të realitetit virtual, ai mund të përjetojë situata ku duket se po qëndron në vende të larta, si një urë ose ndërtesë e lartë, pa qenë në të vërtetë atje. 

Kjo teknologji i lejon terapistit të kontrollojë intensitetin e skenës dhe ta udhëheqë pacientin përmes ekspozimit gradual deri sa ndjenjat e frikës të zvogëlohen.

Kjo metodë është e dobishme për njerëzit që kanë frikë të përballen me situata reale, pasi VR ofron një hapësirë të sigurt për të praktikuar pa rrezik real.

5. Për cilat shqetësime përdoret terapia e ekspozimit?

Terapia e ekspozimit është veçanërisht e dobishme kur trajtohen kushtet që mund të shkaktojnë ankth. 

Kjo terapi ju bën të  kuptoni se ankthi juaj do të zbehet natyrshëm me kalimin e kohës kur përballeni me një situatë të pakëndshme ose të frikshme dhe se mund ta përballoni atë ankth.

Terapia e ekspozimit mund të ndihmojë për:

• Fobitë
• Çrregullim paniku
• Çrregullimi i ankthit të përgjithësuar (GAD)
• Çrregullimi i ankthit social
• Çrregullimi i stresit post-traumatik (PTSD)
• OCD

6. Përfitimet e terapisë së ekspozimit

Terapia e ekspozimit ofron shumë përfitime, të tilla si:

Përshtatja

Ndërsa ekspozoni gradualisht dhe në mënyrë të përsëritur veten ndaj burimit të frikës, reagimi ndaj saj ulet me kalimin e kohës.

Zhdukja

Terapia e ekspozimit mund t’ju ofrojë një mjedis të sigurt për të mësuar se situata nga e cila keni frikë nuk përbën një kërcënim për ju. Mund të ndihmojë në dobësimin e lidhjes që bëni midis situatës dhe rezultatit negativ që prisni.

Përpunimi emocional

Kjo formë terapie mund t’ju ndihmojë të eksploroni dhe kuptoni burimin e frikës suaj. Mund t’ju ndihmojë gjithashtu të zëvendësoni përgjigjen tuaj instinktive me mendime dhe besime më realiste rreth situatës së frikës dhe t’ju bëjë më të rehatshëm me frikën dhe ankthin.

7. Kufizimet e terapisë së ekspozimit

Përballja me frikën tuaj mund të jetë e vështirë. 

Pra, terapia e ekspozimit mund të jetë e pakëndshme dhe sfiduese. Kur ndërmerr këtë terapi, është e rëndësishme të kuptoni se qëllimi i klinicistit nuk është t’ju torturojë.

Terapia e ekspozimit mund të ketë gjithashtu disavantazhe si:

Simptomat mund të kthehen 

Disa pacientë mund të shohin që simptomat e tyre të kthehen me kalimin e kohës. Kjo është veçanërisht e mundshme nëse trajtimi përfundon para kohe.

Kushtet e simuluara jo gjithmonë pasqyrojnë realitetin

Kushtet në terapinë e ekspozimit nuk pasqyrojnë gjithmonë realitetin. 

Dikush me PTSD, për shembull, mund të jetë në gjendje të trajtojë kushte të simuluara në zyrën e një terapisti, por të mos jetë në gjendje të përballojë situatën nëse ajo paraqitet në realitet.

Pavarësisht këtyre kufizimeve, terapia e ekspozimit ia vlen të merret në konsideratë si një opsion trajtimi pasi hulumtimi mbështet efektivitetin e saj. 

Përmbledhje

Nëse keni një frikë që po ju pengon të jetoni jetën tuaj, terapia e ekspozimit mund të ndihmojë në trajtimin e saj. Një terapist mund t’ju udhëheqë gjatë procesit dhe t’ju pajisë me mjete për të përballuar ankthin që përjetoni.

Ka një shpërblim të madh për ata që janë të gatshëm të kalojnë valën e ankthit dhe të fillojnë të ndihen përsëri më mirë në jetën e tyre të përditshme.