Paragjykimet: Përkufizimi, llojet, shkaqet dhe eleminimi i tyre

Paragjykimet janë qëndrime negative ndaj anëtarëve të një grupi. 

Për shembull, njerëzit mund të paragjykojnë dikë që i përket një etnie, gjinie ose feje tjetër.

1. Çfarë janë paragjykimet?
2. Llojet e paragjykimeve
3. Shkaqet e paragjykimeve
4. Pasojat e paragjykimeve
5. Si të heqim paragjykimet

1. Çfarë janë paragjykimet?

Kur njerëzit kanë qëndrime paragjykuese ndaj të tjerëve, ata priren t’i shohin të gjithë me karakteristikën përcaktuese si “të gjithë njësoj”. 

Ata pikturojnë çdo individ që ka karakteristika ose besime specifike me një furçë shumë të gjerë dhe nuk arrijnë ta shohin çdo person si një individ unik.

Paragjykimi ndryshon nga diskriminimi

Shpesh, paragjykimi ngatërrohet me diskriminimin. 

Ndërsa paragjykimi përfshin qëndrime negative ndaj anëtarëve të një grupi të caktuar, diskriminimi është veprimi që vjen nga ndjenjat që shkakton paragjykimi. 

2. Llojet e paragjykimeve

Ka shumë lloje të paragjykimeve, disa prej të cilave përfshijnë:

• Racizmi: të paturit e një qëndrimi negativ ndaj anëtarëve të një grupi të caktuar racor ose etnik
• Nacionalizmi: besimi se interesat e grupit të shtetit tuaj janë më të rëndësishme se ato të grupeve të tjera
• Moshizmi: besimi se dikush është “shumë i vjetër” ose “shumë i ri” për të punuar në një rol të caktuar ose për të marrë pjesë në një aktivitet specifik
• Klasizmi: të paturit e një besimi negativ për dikë bazuar në të ardhurat e tij ose shikimin me përçmim të dikujt sepse ai është “i varfër” ose një anëtar i klasës punëtore
• Homofobia: shpesh përkufizohet si ndjesi shqetësimi, frike, mosbesimi ose urrejtjeje për njerëzit që janë anëtarë të komunitetit LGBTQ+ dhe nuk identifikohen si heteroseksualë
• Paragjykimi fetar: përfshin ndjenjën negative ndaj dikujt për shkak të besimeve, praktikave ose ideologjive të tyre fetare
• Seksizmi: përfshin mbajtjen e stereotipeve ose besimeve të caktuara për dikë bazuar në seksin ose gjininë e tyre
• Ksenofobia: përfshin mospëlqimin ose frikën nga dikush që personi e konsideron “të huaj” ose “të çuditshëm”, shpesh në kontekstin e vendit të tij të lindjes

3. Shkaqet e paragjykimeve

Si mund të bëhemi paragjykues?

Stereotipet

Një stereotip është një supozim i thjeshtuar për një grup të bazuar në përvojat ose besimet e mëparshme.

Në shumë raste, paragjykimet bazohen në stereotipe (dhe stereotipet bazohen në paragjykime).

Shembuj të stereotipeve përfshijnë:

• “Vetëm vajzat mund të veshin ngjyrën rozë”
• “Njerëzit e bardhë nuk dinë të kërcejnë” 
• “Aziatikët janë të mirë në matematikë”

Sipas një artikulli në Current Directions in Psychological Science, paragjykimet vijnë nga njerëzit nuk janë të kënaqur me paqartësitë duke i prirur për të bërë përgjithësime për të tjerët.

Këto përgjithësime reduktojnë paqartësinë duke lejuar gjithashtu vendime më të shpejta, shpesh të dëmshme.

Kategorizimi

Ne shpesh varemi nga prirja jonë për të vendosur njerëzit, idetë dhe objektet në kategori të ndryshme në mënyrë që ta bëjmë botën më të thjeshtë dhe më të lehtë për t’u kuptuar.

Psikologu Gordon Allport besonte se për të kuptuar botën përreth nesh, është e rëndësishme të renditni informacionin në kategori mendore. 

“Mendja njerëzore duhet të mendojë me ndihmën e kategorive,” shpjegoi Allport në librin e tij, “Natyra e paragjykimit”. “Pasi të formohen, kategoritë janë baza për paragjykime normale. Ne nuk mund ta shmangim këtë proces. Jeta e rregullt varet nga kjo.”

Të qenit në gjendje për të kategorizuar shpejt informacionin na lejon të ndërveprojmë dhe të reagojmë shpejt, por gjithashtu çon në gabime. 

Paragjykimi i homogjenitetit në grup

Njerëzit priren t’i shohin anëtarët e grupeve të jashtme si më homogjenë sesa anëtarët e grupit të tyre. Ky fenomen referohet si paragjykimi i homogjenitetit jashtë grupit.

Ky perceptim që të gjithë anëtarët e një grupi të jashtëm janë njësoj qëndron nëse grupi bazohet në racë, kombësi, fe, moshë ose përkatësi tjetër grupi.

Ngjarjet historike

Ndonjëherë paragjykimet zhvillohen në përgjigje të ngjarjeve historike. 

Një shembull i kësaj është mbajtja e besimeve negative kundër të gjithë muslimanëve si rezultat i sulmeve që ndodhën më 11 shtator 2001. Kjo njihet si Islamafobia dhe ende ka ndikim tek muslimanët amerikanë sot.

Familja, miqtë dhe grupet sociale

Nëse prindërit ndajnë një paragjykim të caktuar, edhe fëmijët kanë shance për ta zhvilluar atë. 

Paragjykimet mund të zhvillohen ghithashtu dhe nga kontakti dhe ndikimi që fëmijët marrin nga konteksti social.

4. Pasojat e paragjykimeve

Kur ekziston paragjykimi, ai mund të prekë njerëzit dhe shoqëritë në mënyra të ndryshme.

• Shëndet më i dobët
• Të jetuarit në një mjedis jo të shëndetshëm
• Akses i kufizuar në burimet shëndetësore si rezultat i paragjykimeve. 
• Stres
• Diskriminimi i rritur
• Rritje e dhunës
• Bullizëm i shtuar
• Izolim social etj

5. Si të heqim paragjykimet

Është e rëndësishme të luftojmë paragjykimet tona që kemi ndaj të tjerëve.

Një nga mënyrat e para për ta bërë këtë është të kuptoni dhe pranoni se kjo ndodh. 

Duke qenë të vetëdijshëm për tendencën tuaj të natyrshme për të qenë të njëanshëm (dhe kjo është diçka që ne të gjithë e përjetojmë me vetëdije apo jo), ju do të jeni në gjendje ta kapni veten më lehtë “në akt” dhe të korrigjoni.

Kur e kuptoni se po paragjykoni dikë tjetër, provoni t’i bëni vetes pyetjet e mëposhtme:

• Pse e kam këtë mendim?
• Çfarë prove kam që gjykimi im për këtë person apo grup të caktuar është i saktë?
• Çfarë nuk di për këtë person apo grup?
• A është e mundur që unë të jem i njëanshëm?

Përveç shqyrtimit të arsyeve pse ndodhin paragjykimet, studiuesit kanë eksploruar gjithashtu mënyra të ndryshme që paragjykimet mund të reduktohen apo edhe të eliminohen. 

Për shembull:

• Empatia, thjesht duke e imagjinuar veten në të njëjtat “këpucë” si personi tjetër, mund t’i humanizojë ato për ju. 
• Edukimi i vetes për grupet e tjera, që përfshin të mësuarit rreth stereotipeve të zakonshme kundër tyre
• Kaloni më shumë kohë me anëtarët e grupeve të tjera
• Të kesh biseda të hapura rreth prirjes njerëzore për paragjykime
• Mbështetja e ligjeve dhe rregulloreve që kërkojnë trajtim të drejtë dhe të barabartë për të gjitha grupet e njerëzve

Konkulzion

Njohja se çfarë është paragjykimi dhe pse priret të ndodhë është një hap i rëndësishëm për të ndihmuar botën të bëhet një vend më mikpritës dhe harmonik. 

Vazhdoni të keni biseda të rëndësishme, pranoni paragjykimet tuaja të mundshme dhe përpiquni të kuptoni të tjerët në një nivel më të thellë.

Nëse hasni vështirësi emocionale nga paragjykimet ose dëshironi të punoni me veten për t’i eleminuar ato, konsideroni seancat me psikolog.