Psikologjia sociale – Termat, autorët dhe eksperimentet

Psikologjia sociale është dega e psikologjisë që merret me ndërveprimet shoqërore, përfshirë origjinën dhe efektet e tyre mbi individin. Prandaj, ajo shikon sjelljen njerëzore të ndikuar nga njerëzit e tjerë dhe kushtet në të cilat ndodhin sjelljet dhe ndjenjat sociale.

Në këtë artikull do të trajtohen temat si më poshtë:

1. Çfarë është psikologjia sociale?
2. Termat kryesorë të psikologjisë sociale
3. Historia e psikologjisë sociale
4. Eksperimentet sociale
5. Figurat kryesore të psikologjisë sociale
6. Temat aktuale të psikologjisë sociale

1. Çfarë është psikologjia sociale?

Psikologjia si fushë e kërkimit shkencor mbetet relativisht e re. Psikologjia sociale është një nga nënkategoritë më të gjera dhe më komplekse sepse ka të bëjë me vetë-perceptimin dhe ndërveprimin e sjelljes midis individëve që përbëjnë shoqërinë. 

Psikologjia sociale është studimi se si sjellja individuale ose grupore ndikohet nga prania dhe sjellja e të tjerëve.

Pyetja kryesore që psikologët socialë shqyrtojnë është kjo: 

Si dhe pse ndikohen perceptimet dhe veprimet e njerëzve nga faktorë mjedisorë, siç është ndërveprimi shoqëror?

Duke kërkuar përgjigjen për këtë pyetje themelore, studiuesit kryejnë studime empirike për t’iu përgjigjur pyetjeve më specifike të tilla si:

• Si i ndryshojnë individët mendimet dhe vendimet e tyre bazuar në ndërveprimet sociale?
• A është sjellja njerëzore një tregues i saktë i personalitetit?
• Sa e orientuar nga qëllimi është sjellja sociale?
• Si ndikon perceptimi social në sjellje?
• Si formohen qëndrimet sociale potencialisht shkatërruese, të tilla si paragjykimet?

Për shembull, a keni vërejtur ndonjëherë se veproni dhe mendoni ndryshe midis njerëzve që njihni sesa bëni midis të huajve? A keni menduar ndonjëherë pse është kështu? 

Psikologët social, kalojnë karrierën e tyre duke u përpjekur të përcaktojnë përgjigjet e pyetjeve si këto dhe çfarë mund të nënkuptojnë ato.

2. Termat kryesorë të psikologjisë sociale

Termat e shqyrtuara në psikologjinë sociale përfshijnë: 

• Konceptin e vetvetes;
• Njohjen shoqërore;
• Teorinë e atributit;
• Ndikimin shoqëror;
• Proceset në grup;
• Paragjykimet;
• Diskriminimin;
• Proceset ndërpersonale;
• Agresivitetin;
• Qëndrimet;
• Stereotipet;

3. Historia e psikologjisë sociale

Ndikimet e hershme

Aristoteli besonte se njerëzit e kishin në natyrë të ishin të shoqërueshëm. Ai shkonte dhe me tej duke e shprehur si një domosdoshmëri dhe nevojë për të jetuar me njëri tjetrin.

Ndërsa Platoni mendonte se shteti kontrollonte individin dhe inkurajonte përgjegjësinë sociale përmes kontekstit shoqëror (një qasje e përqendruar në shoqëri).

Hegel (1770–1831) prezantoi konceptin që shoqëria ka lidhje të pashmangshme me zhvillimin e mendjes shoqërore. Kjo çoi në idenë e një mendjeje në grup, të rëndësishme në studimin e psikologjisë sociale.

Lazarus & Steinthal shkruajnë për ndikimet anglo-evropiane në 1860. 

U shfaq “Volkerpsychologie”, e cila u përqëndrua në idenë e një mendje kolektive. Ajo theksoi nocionin që personaliteti zhvillohet për shkak të ndikimeve kulturore dhe të komunitetit, veçanërisht përmes gjuhës, e cila është njëkohësisht një produkt shoqëror i komunitetit, si dhe një mjet për të inkurajuar mendimin e veçantë shoqëror tek individi. 

Prandaj Wundt (1900–1920) inkurajoi studimin metodologjik të gjuhës dhe ndikimin e saj në qenien shoqërore.

Tekstet e hershme

Tekstet që përqendrohen në psikologjinë sociale u shfaqën për herë të parë në fillim të shekullit të 20-të. 

William McDougall

Libri i parë u botua nga McDougall në 1908 (Një Hyrje në Psikologjinë Sociale), i cili përfshinte kapituj mbi emocionet dhe ndjenjat, moralin, karakterin dhe fenë, krejt të ndryshëm nga ato të përfshira në këtë fushë sot.

Ai besonte se sjellja sociale ishte e lindur / instiktive. Megjithatë, ky besim nuk është parim i mbështetur në psikologjinë moderne sociale.

Floyd Henry Allport & Gordon Willard Allport

Puna e vëllezërve Allport (1924) mbështet mendimin se sjellja shoqërore rezulton nga ndërveprimet midis njerëzve.   

Ky mendim aprovohet më gjerësisht dhe sot.

Ato gjithashtu përdorën një qasje metodologjike, duke konsideruar kërkime aktuale dhe duke theksuar se është një “shkencë e cila studion sjelljen e individit për aq sa sjellja e tij stimulon individë të tjerë, ose është vetë një reagim ndaj kësaj sjelljeje”. 

Libri trajtoi gjithashtu tema ende të dukshme sot, siç janë emocionet, konformiteti dhe efektet e audiencës tek të tjerët.

Murchison

Murchison (1935) botoi manualin e parë mbi psikologjinë sociale në 1935. 

Murphy & Murphy

Murphy & Murphy (1931/37) prodhuan një libër që përmbledh gjetjet e 1.000 studimeve në psikologjinë sociale. 

Klineberg

Një tekst nga Klineberg (1940) shikonte ndërveprimin midis kontekstit shoqëror dhe zhvillimit të personalitetit deri në vitet 1950.

Zhvillimi i gazetave psikologjike sociale ndër vite

• 1950 – Gazeta e Psikologjisë Anormale dhe Sociale
• 1963 – Gazeta e Personalitetit, Revista Britanike e Psikologjisë Sociale dhe Klinike
• 1965 – Gazeta e Personalitetit dhe Psikologjisë Sociale, Gazeta e Psikologjisë Eksperimentale Sociale
• 1971 – Gazeta e Psikologjisë Sociale të Zbatuar, Gazeta Evropiane e Psikologjisë Sociale
• 1975 – Buletini i Psikologjisë Sociale, Personaliteti dhe Psikologjia Sociale
• 1982 – Njohja Sociale
• 1984 – Gazeta e Marrëdhënieve Sociale dhe Personale

4. Eksperimentet sociale

Eksperimentet e hershme

Ekzistojnë disa mosmarrëveshje në lidhje me eksperimentin e parë të vërtetë, por më poshtë janë disa nga më të rëndësishmet. 

Triplett

Triplett (1898) aplikoi metodën eksperimentale për të hetuar performancën e çiklistëve dhe nxënësve, se si prezenca e të tjerëve ndikon në performancën e përgjithshme.

Pra si ndikohen individët dhe si sillen në kontekstin shoqëror.

Sherif

Në vitin 1935 u zhvillua nga Sherif (1935), studimi i normave shoqërore, duke parë se si individët sillen sipas rregullave të shoqërisë. 

Lewin

Lewin, pastaj filloi kërkimet eksperimentale në lidership dhe proceset e grupeve deri në vitin 1939, duke parë etikën efektive të punës nën stile të ndryshme të udhëheqjes.

Eksperimentet e mëvonshme

Pjesa më e madhe e hulumtimeve kryesore në psikologjinë sociale u zhvilluan pas Luftës së Dytë Botërore. Njerëzit u interesuan për sjelljen e individëve kur grupohen së bashku dhe në situata sociale. 

Studimet kryesore u kryen në disa fusha. Disa studime u përqendruan në mënyrën se si formohen qëndrimet, se si ato ndryshohen nga konteksti shoqëror dhe maten për të konstatuar nëse ka ndodhur ndryshimi. 

Miligram 

Disa nga punimet më të famshme në psikologjinë sociale është ajo mbi bindjen e kryer nga Milgram në studimin e tij “goditje elektrike”, e cila shikonte rolin që një figurë autoriteti luan në formësimin e sjelljes. 

Zimbardo 

Në mënyrë të ngjashme, simulimi i burgut të Zimbardos demonstroi dukshëm konformitetin me rolet e dhëna në botën shoqërore.

Temat më të gjera filluan të shfaqeshin, me emra si: 

• Përceptimi shoqëror; 
• Agresiviteti;
• Marrëdhëniet;
• Marrja e vendimeve;
• Sjellja pro shoqërore;
• Atribuimi;

Shumë prej këtyre çështjeve, janë thelbësore për temat e sotme. Kështu vitet e rritjes së psikologjisë sociale ndodhën gjatë dekadave që pasuan vitet 1940.

5. Figurat kryesore të psikologjisë sociale

Allport (1920) – Lehtësimi Social

Allport prezantoi nocionin se prania e të tjerëve (grupi shoqëror) mund të lehtësojë sjellje të caktuara.

U zbulua se një audiencë do të përmirësonte performancën e një aktori në detyra të mësuara mirë / të lehta, por çon në një rënie të performancës në detyrat e sapo mësuara / të vështira për shkak të frenimit shoqëror.

Bandura (1963) Teoria e Mësimit Social

Bandura prezantoi nocionin se sjellja në botën shoqërore mund të modelohet. 

Tre grupe fëmijësh shikuan një video ku një i rritur ishte agresiv ndaj një kukulle bobo ’, dhe i rrituri ose u shpërblye nga një i rritur tjetër për sjelljen e tyre ose u ndëshkua për të.

Fëmijët të cilët e kishin parë të rriturin të shpërblehet u zbulua se kishin më shumë të ngjarë të kopjonin një sjellje të tillë.

Festinger (1950) – Mosmarrëveshje njohëse

Festinger, Schacter dhe Black sollën idenë se kur kemi besime, qëndrime ose njohje të ndryshme, atëherë ne përjetojmë disonancë – kjo është një mospërputhje që shkakton shqetësim.

Ne jemi të motivuar ta zvogëlojmë këtë duke ndryshuar njërin prej mendimeve, besimeve ose qëndrimeve tona ose duke ndjekur në mënyrë selektive informacionin që mbështet njërën prej besimeve tona dhe injoron tjetrin (hipoteza e ekspozimit selektiv).

Mosmarrëveshja ndodh kur ka zgjedhje ose vendime të vështira, ose kur njerëzit marrin pjesë në sjellje që është në kundërshtim me qëndrimin e tyre. 

Tajfel (1971) – Teoria e Identitetit Social

Kur ndahen në grupe artificiale, paragjykimi rezulton thjesht nga mendimi se ekziston një “grup jashtë” (një grup tjetër).

Në eksperiment, djemve iu kërkua t’u ndanin pikë të tjerëve (të cilat mund të shndërrohen në shpërblime) të cilët ishin ose pjesë e grupit të tyre ose e grupit tjetër.

Ata shfaqën një preferencë të fortë në grup.  Kjo do të thotë, se ata mblodhën më shumë pikë për detyrën e caktuar djemve, për të cilët besonin se ishin në të njëjtin grup me ata.

Kjo mund të llogaritet nga teoria e identitetit shoqëror Tajfel & Turner, e cila thotë se individët mbajnë një ndjenjë pozitive të identitetit personal dhe shoqëror.

Weiner (1986) – Teoria e atributit

Weiner ishte i interesuar në atributet e bëra për përvojat e suksesit dhe dështimit dhe prezantoi idenë që ne të kërkojmë shpjegime të sjelljes në botën shoqërore.

Ai besonte se këto ishin bërë bazuar në tre fusha: 

• Vendndodhja, e cila mund të jetë e brendshme ose e jashtme; 
• Qëndrueshmëria, e cila është nëse shkaku është i qëndrueshëm ose ndryshon me kalimin e kohës:
• Kontrollueshmëria;

Milgram (1963) – Eksperimenti shokues

Pjesëmarrësve u tha që po merrnin pjesë në një studim mbi të mësuarit, por ata do vepronin si mësues. Kur nxënësi mori përgjigjen gabim, nga një shkencëtar u tha atyre se duhej të shkaktonin një goditje elektrike. 

Kjo nuk ndodhte në të vërtetë, megjithëse pjesëmarrësi nuk ishte në dijeni të kësaj pasi ata kishin vetë një shembull shoku (real!) në fillim të eksperimentit. Ata u inkurajuan të rrisnin nivelin e goditjes së dhënë pas çdo përgjigje të pasaktë deri në një tension maksimal.

U zbulua se të gjithë pjesëmarrësit dhanë goditje deri në 300v, me 65 përqind që arritën nivelin më të lartë të 450v.

Duket se bindja ka shumë të ngjarë të ndodhë në një mjedis të panjohur dhe në prani të një figure autoriteti, veçanërisht kur njerëzit ushtrojnë presion të fshehtë për t’iu bindur. Gjithashtu kjo ndodh sepse pjesëmarrësi ndjeu se dikush tjetër përveç tyre ishte përgjegjës për veprimet e tyre.

Haney, Banks, Zimbardo (1973) – Eksperimenti i Burgut Stanford

Vullnetarët morën pjesë në një simulim ku ata u caktuan rastësisht rolin e një të burgosuri ose një roje dhe u dërguan në një bodrum të universitetit të konvertuar që i ngjan një ambienti burgu. 

Kishte një humbje themelore të të drejtave për të burgosurit, të cilët u arrestuan në mënyrë të papritur, duke u dhënë një uniformë dhe një numër identifikimi (për këtë arsye ata u deindividualizuan).

Studimi tregoi se përputhja me rolet shoqërore ndodhi si pjesë e ndërveprimit shoqëror, pasi të dy grupet shfaqën emocione negative dhe armiqësie ndaj njëri tjetrit. 

Të burgosurit u bënë pasivë, ndërsa rojet morën një rol aktiv, brutal dhe dominant. 

6. Temat aktuale të psikologjisë sociale

Me kalimin e kohës, hulumtimi i psikologjisë sociale preku pothuajse çdo aspekt të personalitetit njerëzor në një përpjekje për të kuptuar ndikimin psikologjik të perceptimit dhe ndërveprimit njerëzor.

Temat e mbuluara nga psikologët e sotëm social përfshijnë:

Lidershipi 

• Cilat tipare të personalitetit përcaktojnë një udhëheqës? 
• Cili është roli i një udhëheqësi brenda një grupi? 
• Si ushtrojnë ndikim udhëheqësit në grupe dhe individë?

Agresioni 

• Si përcaktohet sjellja agresive? 
• Çfarë shkakton sjellje agresive të zakonshme? 
• Çfarë roli luan agresioni në ruajtjen e vetvetes?

Perceptimi shoqëror 

• Si e zhvillon një individ vetë-perceptimin? 
• Si formohet vetë-perceptimi nga faktorët e mjedisit? 
• Cili është ndryshimi midis unit ekzistencial dhe vetes kategorike?

Sjellja në grup 

• Çfarë karakteristikash ndajnë grupet? 
• Sa njerëz përbëjnë një grup? Çfarë dikton strukturën e një grupi? 
• Pse individët gravitojnë në një grup të veçantë?

Sjellja joverbale 

• Cilat veprime joverbale komunikojnë mendimin ose kuptimin? 
• Si zhvillohen dhe interpretohen shenjat joverbale? 
• Çfarë emocionesh komunikojnë shprehjet e fytyrës, gjestet e duarve dhe sjellje të tjera joverbale?

Konformiteti 

• Çfarë i shtyn individët të ndryshojnë perceptimet e tyre për t’u përputhur me një grup ose një person tjetër? 
• Si vendos një individ të pranojë ndikimin nga një tjetër apo një grup? 
• Cili është ndryshimi midis konformitetit të jashtëm dhe konformitetit të brendshëm?

Paragjykimi 

• Çfarë e bën dikë të ushqejë paragjykime ndaj një anëtari të një grupi tjetër shoqëror? 
• Cili është ndryshimi midis paragjykimit dhe diskriminimit? 
• Si përdoren stereotipet për të ndërtuar perceptimin?

Konkluzion 

Psikologjia sociale ka qenë një disiplinë zyrtare që nga fillimi i shekullit të 20-të. Gjatë Luftës së Dytë Botërore, studiuesit kryen studime për efektin e propagandës në sjelljen e popullatave të tëra.

Psikologjia sociale përkufizohet si fusha shkencore që kërkon të kuptojë natyrën dhe shkaqet e sjelljes individuale në situata shoqërore. E gjithë sjellja ndodh në një kontekst shoqëror, edhe kur askush tjetër nuk është i pranishëm fizikisht.

Një ndikim i madh në sjelljen e njerëzve, proceset e mendimit dhe emocionet janë njerëzit e tjerë dhe shoqëria që ata kanë krijuar.

Psikologjia sociale ofron parashikime të qarta. Kjo do të thotë që shpjegimet mund të testohen shkencërisht dhe të mbështen me prova.